Яна засмяялася - відаць, ад таго, што я адразу выпаліў столькі пытанняў, і расказала, што на святы ездзіла дадому - бацькі папрасілі, каб прыехала, а не пісала таму, што цяпер абсалютна няма вольнага часу: то лекцыі, то калёквіумы.
- Няма часу...
- Ну, праўда, Жэня. Не крыўдуй, калі ласка, - сказала яна. - Хутка я буду ў Менску і раскажу пра ўсё падрабязна.
- Я ўжо баюся табе верыць.
Яна засмяялася зноў:
- А ты вер... Ну добра, да сустрэчы.
Пасля гэтай размовы ісці ў бібліятэку я ўжо не мог. Да самага вечара блукаў па горадзе і нічога вакол не чуў, акрамя жаданага, любага: «да сустрэчы», «да сустрэчы...»
* * *
Усё хаджу і думаю пра тое, пра што спрачаліся на факультэцкім дыспуце. Размова ішла пра чалавека будучыні.
Напачатку, праўда, ніякіх спрэчак не было. Выступалі больш, як Алесь кажа, штатныя «аматары балбаталогіі», і таму гучалі завучаныя, банальныя фразы.
Але потым падняўся Бандарэнка, старшыня студсавета ў нашым інтэрнаце, і сказаў:
- Сядзіш вось тут, слухаеш - і здаецца, што нам і рабіць ужо няма чаго. Такія мы ўсе харошыя ды цудоўныя. Я хачу сказаць, што гэта не так... Амаль кожны тыдзень даводзіцца нам разбіраць на студсавеце розныя ганебныя ўчынкі. А чаму? Таму, што выхаваннем студэнтаў у нас яшчэ займаюцца кепска, ніхто не выхоўвае ў іх любві да працы. Выкладчыку галоўнае, каб ён хадзіў да яго на лекцыі ды не плаваў на экзамене. А хто ты, што ты - нікога гэта не цікавіць. Вось і атрымоўваецца... Заходжу я нядаўна ў адзін пакой да трэцякурснікаў. Ляжаць усе на ложках і ногі ўгору пазадзіралі. «Што за прывал такі? - пытаюся. - Чаму не ўключыце святло?» - «А ў нас перагарэла лямпачка». - «Дык схадзіце ўніз і вазьміце новую». Хоць бы хто паварушыўся. Пайшоў я да каменданта сам, узяў лямпачку, уключыў ім святло. Думаеце, лайдакоў праняў сорам, папрасілі прабачэння? Нават дзякуй не сказалі. І гэта - будучыя педагогі, людзі, якія заўтра прыйдуць выхоўваць іншых! Адкуль жа такая лянота, абыякавасць? На што яны спадзяюцца? На камунізм? Але ж і пры камунізме лямпачкі перагараць будуць. Як вы думаеце?
- Гэта дробязь! - ускочыла адразу дзяўчына ў першым радзе. - Калі трэба будзе, чалавек аддасць усе свае сілы. Вось у нашай групе ёсць Яніна Кашкурэўская. Усе гаварылі пра яе, што яна вялікая гультайка, беларучка. А дзяўчына паехала разам з усімі на цаліну і як працавала! Глядзіш на яе - тоненькая, худзенькая, а тарабаніць на насілках тры пуды цэглы пад саракаградусным сонцам - і нічога. Не валіцца з ног. Ды яшчэ ўсмешка на твары.
Бандарэнка, аднак, не згадзіўся:
- Гэты факт яшчэ ні аб чым не гаворыць. Сапраўдны чалавек павінен заставацца чалавекам заўсёды - і ў вялікім і ў малым. Калі хочаце, дык якраз у малым, у дробязях чалавек праяўляецца больш чым дзе. Бо куды лягчэй папрацаваць месяц на цаліне, чым, скажам, кожны дзень акуратна прыбіраць ложак, падмятаць у пакоі падлогу, хадзіць у кубавую па гарбату для таварышаў. І я прынцыпова не згодзен з тымі, хто спрабуе абяліць, апраўдаць розную пошасць. Маўляў, гэта нічога, што некаторыя адпускаюць, як у каня, грывы, што п'юць, што лаюцца, што лянуюцца вучыцца. Вось калі спатрэбіцца - яны, маўляў, не пашкадуюць сіл. А калі пашкадуюць? Ды і чаму, хачу я ў вас запытацца, мы абавязкова павінны чакаць крытычнага моманту, каб нейкі абібок раскрыў нарэшце свае сілы, выканаў свой прамы чалавечы абавязак? А хто ж за яго будзе працаваць цяпер, штодзённа?
Дыспут працягваўся яшчэ доўга, і думак розных было нямала, але я іх асабліва не запамінаў. А вось над словамі Бандарэнкі каторы ўжо дзень думаю. Магчыма, у палемічным запале ён у нечым і згусціў фарбы, але ўвогуле думка яго, мне здаецца правільная. Хто подленькі ў дробязях, той не праявіць высакародства і ў вялікім! Не веру я ў дабрату таго, хто, распусціўшы свае даўно не мытыя пэтлахі, заліўшы гарэлкаю вочы, можа брыдка і агідна лаяцца ў грамадскім месцы, нават пры жанчынах.
* * *
Алесь Пятровіч Пушча - наш выкладчык сучаснай беларускай літаратурнай мовы - заядлы футбольны балельшчык. Любіць са студэнтамі абмеркаваць чарговы матч, паспрачацца, ці аб'ектыўны быў у мінулы раз суддзя, як забілі гол... І, як кожны сапраўдны балельшчык, гаварыць можа пра гэта цэлымі гадзінамі, прычым гаварыць з непадробным, амаль дзіцячым захапленнем.
Мы ўведалі пра гэту слабасць Алеся Пятровіча і цяпер часта, каб не слухаць яго даволі-такі нуднаватых лекцый, скіроўваем гаворку на футбол. Звычайна гэта робіцца так. Хто-небудзь як бы ненарокам, так сабе, між іншым, кідае фразу: «Эх, не пашанцавала нашым у апошняй гульні...», або «Кажуць, Малафееў атрымаў сур'ёзную траўму», ці яшчэ што-небудзь іншае - і Алесь Пятровіч адразу ж клюе на нашу прыманку. Заводзім выкладчыка і сядзім тады, мелем пустое дзве гадзіны і радуемся, быццам не самі сябе падманулі, быццам не нам гэта праз месяц здаваць экзамен.