- На лекцыях мы толькі ўзорваем цаліну вашай свядомасці. Вам жа неабходна будзе з кніг узяць патрэбнае зерне і пасеяць у пракладзеныя барозны. Толькі так змогуць вырасці каласы вашых ведаў. На экзаменах жа мы будзем малаціць вас, будзем глядзець, які ў каго ўраджай.
Блізкая малацьба, аднак, радуе, здаецца, не ўсіх. Асабліва калоцяцца тыя, хто трапіў да выкладчыка ў чорны спіс за пропускі лекцый або схапіў пару па кантрольнай рабоце. І Валодзя Баравы, і Алесь Шульга, і Міхась Заранок абклаліся цяпер кніжкамі - зубраць.
Адзін толькі Кандрат Бугаёў захоўвае поўны спакой. Спіць да абеду. А вечарам сноўдаецца па калідорах інтэрната, каб дзе зачапіцца за якую дзяўчыну.
Асабліва не трывожыцца і Мікола Верас. Але ў яго іншы спакой. За ім - упэўненасць у свае сілы, штодзённая, карпатлівая праца.
А я - хвалююся таксама. І не таму, што баюся (да экзамена я падрыхтаваны), а таму, што ўсё - упершыню.
* * *
Ідучы сёння з бібліятэкі, напаткаў Галю.
- Дзе гэта ты прападаеш, што нідзе не відаць? - папыталася яна.
- Вучу. Экзамены ж хутка.
Галя ўсміхнулася:
- Першай сесіі ўсе баяцца...
Да інтэрната было з паўкіламетра, і дарогаю мы разгаварыліся. Галя ўсё абуралася, як некаторыя адносяцца да вучобы. На лекцыі не ходзяць. У бібліятэку на вяроўцы не зацягнеш. П'юць, кураць, бегаюць па вечарынках. А з чым прыйдуць пасля да людзей?
Харошая дзяўчына, гэта Галя. Прыгожая, разумная. І здаецца, мае пэўную цікавасць да мяне...
* * *
Здаў першы экзамен.
На душы - лёгка, радасна. І ад таго, што на адзін экзамен стала меней, і ад таго, што здаў гэты экзамен добра. Ёсць і яшчэ адна прычына маёй сённяшняй радасці.
Парог «альма матэр» я пераступіў з вельмі мізэрнымі ведамі. Што мне маглі асабліва даць у вясковай глыбіннай школе, дзе многія настаўнікі ведалі не больш за вучняў? Гамер, Сафокл, Еўрыпід, Арыстафан... Усё гэта стала для мяне сапраўдным адкрыццём. Ды што там казаць! Нават Бальзака, Шэкспіра, Гётэ і то я толкам не чытаў. А нашы ж хлопцы кожны вечар спрачаліся ўжо аб творчасці Кафкі, Рэмарка, аб філасофіі Арыстоцеля, Платона...
І мне рабілася страшна. Я адчуваў сябе такім невукам, такой нікчэмнасцю, што ў першыя месяцы думаў нават кінуць універсітэт і заняцца спачатку самаадукацыяй. Але заела самалюбства. І я ўзяўся за чытанне. Адразу пасля лекцый - у бібліятэку. На выхадны дзень забіраўся туды з саменькай раніцы і праседжваў, аж пакуль не зачынялі. Колькі я ўсяго прачытаў! Мне здалося, што за ўсё сваё жыццё я прачытаў кніг куды меней, чым за гэтыя чатыры месяцы.
Прага пазнання так авалодала мною, што мне стала цесна ў сутках. Каб можна было, я праседжваў бы за кніжкамі ўсе дваццаць чатыры гадзіны... Божа мой, колькі ж трэба працаваць, вучыцца, каб нешта ведаць, каб выбрацца з гібельнай багны невуцтва.
Першы экзамен спраўдзіў мае надзеі! Вось чаму мне сягоння так лёгка і радасна. Я бачыў, як здзіўлена і з нейкай усё яшчэ недаверлівай цікаўнасцю паглядзеў на мяне наш стараста Ігар Касцевіч, калі я, выскачыўшы з аўдыторыі, падняў угару пяць пальцаў.
Што ж, першая перамога ёсць! Галоўнае - не расслабляцца, не спыняцца на паўдарозе.
* * *
Алесь Шульга, як звычайна, парывіста, шумна-расхрыстана ўварваўся ў пакой. З грукатам кінуў на стол канспекты, шпурлянуў на ложак шапку, шалік, пачапіў на цвік паліто і ўжо тады, тэатральна ўзняўшы руку, загрымеў сваім, бы жалезным, голасам:
- Салют салабонам!
Уткнуўшыся ў канспекты, мы ляжалі кожны на сваім ложку. На вітанне Алеся ніхто не адказаў, нават галавы не ўзняў. Не таму, што яно нам нечым не спадабалася - да раскацістых Алесевых «салабонаў», «гаўрыкаў», «гузікаў» мы ўжо даўно прывыклі, нічога крыўднага, зневажальнага ў іх не бачылі, акрамя дураслівасці і напускной зухаватасці. А не адказалі таму, што не было калі заводзіць з Алесем марную, пустую балбатню.
Аднак Шульга не настроены быў на маўчанне. З непрыемнай развязнасцю, якая выяўляецца не толькі ў яго рухах, позах, але нават у голасе, Алесь загаварыў да Вераса:
- Ну, што, Мікола, паддаецца граніт навукі? Не крышацца зубы?
- Ідзі ты! - адмахнуўся той.
- Го-го-го! - зарагатаў Алесь, але больш прыставаць да Вераса не стаў. Пахадзіўшы па пакоі, прысеў на ложак да Заранка.
- Хочаш, Міхась, я пачытаю табе вершы? - сказаў ён, пасмейваючыся, і з пачуццём прадэкламаваў: - «Постель была расстелена, и ты была растеряна, и спрашивала шепотом...»
- От жа пашляк! - Заранок у роспачы ажно адсунуўся ад Алеся.