Мы стаялі на двары, ля хаты. Нікуды далей ісці яна не захацела, сказала, што хутка павінна прыехаць машына. Настрой у мяне быў паганы, размова наша не клеілася, і я з нейкай нават палёгкаю ўздыхнуў, калі нарэшце ў цемнаце бліснулі фары і нябачная «Волга» спынілася ля веснічак.
- Ну, мне пара, - сказала яна.
Я яшчэ раз памкнуўся быў абняць яе, але яна зноў холадна адхілілася:
- Не трэба.
Яна пайшла ў дом па рэчы. Назад выйшлі ўдзвюх з маці. Накіраваліся да машыны. Ляснулі дзверцы. Няўжо так і паедзе, не развітаўшыся? Не, вярнулася:
- Да пабачэння, Жэня.
Я моўчкі кіўнуў галавой.
- Ты што, пакрыўдзіўся?
- Так, глупства...
Яна павярнулася і пайшла. Загуў матор, успыхнула святло фар - паехала...
* * *
Дзіўныя, самыя супярэчлівыя пачуцці змагаюцца ў маёй душы...
Калі Надзя бывае добрай, ласкавай, калі яна хоць трохі горнецца да мяне - як лёгка, як хораша мне тады! Я самы шчаслівы чалавек на зямлі.
Але такое бывае рэдка. Часцей я натыкаюся на яе абыякавасць, на яе халодную маўклівасць. Мы сварымся - і тады я праклінаю ўсё на свеце.
А можа, дзяўчына і павінна сябе так паводзіць? Можа, у гэтай стрыманасці, у гэтай загадкавасці і заключаецца прыцягальная сіла кахання?
Да д'ябла такую сілу! Я ўжо не зялёны школьнік. І я хачу не толькі кахаць, але і быць каханым. Чаму ж яна баіцца, не хоча сказаць пра свае пачуцці? Дакуль будзе між намі крыўдная, прыкрая мяжа?
А можа, я шукаю ў каханні спакою? Не ведаю. Толькі я ніколі не згаджуся з тым, што дзяўчына - нібыта ў імя кахання - павінна хаваць свае пачуцці.
* * *
Як кепска ўставаць позна. Адчуванне такое, нібыта жыццё пайшло ўжо далёка наперад, а ты толькі што апомніўся і не ведаеш, што рабіць: ці то даганяць яго, ці то сядзець склаўшы рукі, чакаць наступнага дня. Выбіты з каляіны, з агульнага рытму, часам так і не знойдзеш, чым заняцца.
Дзень сапсаваны...
* * *
Люблю прыгарадныя аўтобусы. І хоць тут заўжды тлумна, шумна, але за тыя паўтары-дзве гадзіны, якія едзеш з райцэнтра дадому, чаго толькі ні наслухаешся: і п'янавата-вясёлых песень, і вострых, па-вясковаму грубаватых жартаў, і розных навін ды гісторый.
...Расказваў пажылы мужчына свайму суседу па лаўцы. Расказваў нягучна, але я стаяў побач і нават скрозь несціханую аўтобусную гаману добра чуў кожнае слова.
- ...І от, браце, уздумалася мне паглядзець таго каня на поплаве. Толькі я гэта высунуўся з-за куста, як чарга з аўтамата: ту-ту-ту! А ёлкі з палкамі! Мяне ўсяго і працяло, як гарачаю швайкаю. Ногі адразу падкасіліся, і я грымнуўся ніцма. Ляжу, а ўваччу, братка ты мой, цямнее, цямнее... Ну, думаю, капут. Аж не. Чую, нешта цёплае па грудзях бяжыць. «Кроў!» - здагадваюся. «Значыць, жывы яшчэ, толькі паранены...» А тут і трава недзе побач зашастала, і боты туп-туп-туп... Ідуць фрыцы на мяне. Спыніліся. Адзін з іх ботам мне ў бок - р-раз! Уставай! Думаю: не падымуся - застрэляць. Сабраў я ўсе сілы, падняўся. А кроў з раны, тут во, на грудзях, аж цурчыць. Вусны пасмяглі. А яны, гады, бачаць - і хоць бы што...
Гналі нешта кіламетры са тры. Аж да калгаснага пляца. Там ужо вялізны натоўп, з усіх навакольных вёсак людзей сагналі. Немцы вакол з аўчаркамі, злосныя, вызверваюцца на кожнага: «Партизант! Партизант!» Уштурхнулі мяне ў гэты натоўп да ўсіх, і тут я бы ў яму якую праваліўся - знепрытомнеў.
Ачнуўся толькі на другі дзень у чужой хаце. Дзякуй Богу, добрыя людзі не пакінулі мяне, падабралі... А многіх жа там, на пляцы, немцы расстралялі. Аказваецца, той ноччу непадалёку ад нашай вёскі ўзарваўся эшалон з танкамі, і от яны лютавалі, усё патрабавалі, каб хто выдаў, дзе стаяць партызаны. Калі ж нічога не дабіліся, пачалі страляць, паліць хаты.
Та-ак, браце... Сам-то я, як бачыш, астаўся жыць, а сям'я не ўцалела. Прыйшоў я тады дадому, а на месцы хаты - адно папялішча. Жонку, дзяцей забілі. Сеў я побач і сяджу. Не плачу, сэрца як скамянела... Не знаю, колькі я так сядзеў, ажно чую тупат нейкі. Конь мой бяжыць! Пазнаў мяне, заржаў, уткнуўся вільготнаю пысаю ў твар. І толькі тут хлынулі ў мяне слёзы...
* * *
Быў учора на нашым балоце.
Вялікія перамены чакаюцца тут! За спрадвечную багну ўзяліся, здаецца, не на жартачкі. Нагналі экскаватараў, бульдозераў - процьма. Дзень і ноч чуваць гул матораў. Нарэшце! Нарэшце-такі клятая дрыгва пачне служыць людзям.
Адно азмрочвае гэту радасць. Меліяратары, якія прыйшлі на балота, каб культурыць яго, нішчаць цяпер неміласэрна ўсё, што трапляецца на іхнім шляху: і гатовыя паплавы, і альшэўнік. Нават раку і тую перарабілі ўжо гэтак, што не пазнаць. Я як убачыў бедную, знявечаную Вісліцу - аж балюча стала. Колькі год вольна і лёгка бегла яна праз нашу вёску, празрыста-блакітнай стужкай слалася ў паплавах, бруілася-вілася між алешын і вербалозу, нетаропка несучы ўдалячынь, да дрымучых бароў сваю звонкую, светлую ваду. Невялічкай, не дужа прыкметнай была гэта рэчка, а якім хараством, якой паэзіяй аздобіла яна маё (і не толькі маё) дзяцінства. Як любілі мы, дзеці, нашу Вісліцу! Колькі розных казак пераслухана, колькі чароўных дум перадумана на яе берагах! Рака вучыла нас спрыту, мужнасці і, можа, больш, чым што іншае, абуджала ў сэрцы трапяткое пачуццё любві да прыроды, да роднага краю. І вось цяпер замест колішняй першароднай красы - брудная прамая канава...