Гэта - горкае, але неабходнае спазнанне. Смерць, думаецца мне, якраз і дадзена чалавеку для таго, каб ён больш думаў пра жыццё, не траціў яго марна.
* * *
Задаволеная маці хваліцца жанкам на полі:
- ...Ото ж бо маёй Крысі жыць выгода. Хата ў іх вялікая, як звон, новая. Дзве каровы маюць, свіней. Па зелле блізка. Лес - пад бокам. Травіну якую ці палена падкінуць прасіць нікога не трэба - ён жа шафёрам у калгасе! А то ж не хацела так ісці за яго. Кажа, матроса нейкага люблю. А што з таго «люблю»? Хлеба не напячэш. Дый матрос - ветрагон нейкі, няйначай. А тут такі хазяін знаходзіцца. Мы як насталі ды як насталі - пайшла. А цяпер - во! - жыве і не каецца...
Што ж, ёсць, на жаль, і такое разуменне чалавечага шчасця.
* * *
Нейкі душэўны крызіс. Страшэнная незадаволенасць сабою. Пастаяннае раздражненне.
Аднавяскоўцы пры сустрэчы са мною ветліва здароўкаюцца, называюць на «вы». А мне - сорамна. Я не заслужыў гэтай павагі. Ці заслужу калі?
І тут жа думаю: чаго я пакутую? Чаго хачу? Вакол мяне сотні людзей, якія і не задумваюцца над сэнсам свайго жыцця. Жывуць па простай формуле: вырас - жаніўся - гадуй дзяцей... Ну, некаторыя ідуць трохі далей - канчаюць інстытуты. Але мэта ў іх тая ж: добра, з дастаткам жыць.
Няўжо мы жывём толькі дзеля гэтага? Але тады б спынілася ўсялякае развіццё духоўнай культуры. Людзі перасталі б быць людзьмі і ператварыліся б у статак сытых, задаволеных жывёлін.
Не, нельга жыць толькі для сябе. Трэба жыць і для людзей, дзеля людзей. Толькі нешта некаму аддаючы, ты па-сапраўднаму ўзбагачаешся сам. І чым больш ты паспееш зрабіць і пакінуць на зямлі добрага, карыснага, - тым больш у цябе будзе права сказаць, што жыццё ты пражыў недарма.
* * *
- Мне да лямпачкі тыя дыпломы, навукі ды розныя манікюры! Мне дай жонку такую, каб яна зелле цягала, як трактар, каб свіней даглядала, а не фіглі-міглі разводзіла...
Гэта разважае, прысеўшы з касцамі на свежым пракосе, цельпукаваты, рахманы халасцяк, які намерыўся жаніцца. Разважае не жартам, а самым сур'ёзным чынам!
Ажно не верыцца, што можна пачуць такое сягоння, у касмічны век, ад маладога, з дзесяцігодкай за плячыма, хлопца.
* * *
Застаўся тыдзень, і Надзя прыедзе.
Чакаю яе, як вясновае поле чакае жаўранка. Як перасмяглая зямля - дажджу. Як хворы - світання.
Здаецца, ніколі яшчэ дні не цягнуліся так марудна, а чаканне маё не было такое пакутлівае, як цяпер.
Хоць ведаю: калі яна вернецца, усё будзе не так, як зараз марыцца. Ды сэрцу не скажаш...
Яно, дурное, на нешта спадзяецца. Чакае...
ЖНІВЕНЬ
Надзя вярнулася нечакана. На два дні раней, чым казала. Вестку аб гэтым прынесла сястра, якая прыйшла пад вечар з работы.
- Ну, што качаешся? - сказала яна, убачыўшы мяне на канапе з кніжкаю. - Надзя прыехала.
Я не паверыў.
- Ідзі паглядзі сам. Ля клуба ў валейбол гуляе.
Мяне як чэрці падхапілі. На веласіпед - і да клуба! На валейбольнай пляцоўцы было людна і стаяў такі гармідар, што мяне ніхто нават не заўважыў. Надзя была тут.
Гульня, відаць, ішла ўжо даўно, таму што абедзве каманды добра-такі запарыліся. Хлопцы паскідалі і майкі.
Зборная студэнтаў іграла са зборнай школы, дзе капітанам быў Іван Пятровіч. Студэнты бралі верх. Вучні-балельшчыкі, якіх шмат назбіралася вакол пляцоўкі, шумна падбадзёрвалі сваіх, узрываліся гучнагалосым «ура-а!», калі камандзе ўдавалася ўзяць ачко.
Колькі хвілін у гэтым шуме, азарце я стаяў, нікім не заўважаны, і пасвіў вачыма Надзю. Загарэлая, у белай спартыўнай кофтачцы, якая шчыльна аблягала высокія грудзі і зграбны стан, яна была вельмі прывабная... Нарэшце яна ўбачыла мяне, усміхнулася.
У школьнікаў цуды тварыў Іван Пятровіч. Не шкадуючы сябе, ён куляю кідаўся на зямлю і даставаў, здавалася б, самыя безнадзейныя мячы. Дзіва што - колішні член зборнай інстытута, другі спартыўны разрад...
Лік зраўняўся - 13:13. Балельшчыкі, здаецца, зусім ашалелі. Да перамогі заставалася два ачкі. Хто ж іх возьме?
Школьнікі ўдала прымаюць «рэзаную» падачу. Дакладная распасоўка, мяч узлятае над сеткай, і амаль адначасова з ім, быццам дэльфін з вады, выскоквае Іван Пятровіч. Рэзкі, моцны ўзмах рукі - і мяч гулка ўзрываецца па той бок сеткі. Ачко! Потым яшчэ адно, здабытае такім жа чынам.
Студэнты прайгралі...
Надзя, відаць, трохі расстроілася з-за гэтага, бо, ідучы дадому, амаль увесь час хмура маўчала. Толькі некалькі разоў паўтарыла ці то з захапленнем, ці то з зайздрасцю: