Старыя ліпы раслі непадалёку ад яе дома, на беразе калгаснай сажалкі. Месца было глухое, утульнае, і мы не раз, асабліва вясною, завітвалі сюды.
На спатканне я прыйшоў намнога раней. Нецярпліва хадзіў ад дрэва да дрэва, углядаўся ў цемень. Ці не ідзе ўжо яна, ці не чуваць яе крокаў?
Мінула дзевятая гадзіна і болей. Яе не было. Я не мог у гэта паверыць! Скора ж раз'едземся - на паўгода, столькі трэба адно аднаму сказаць... Не можа быць. Нешта затрымала яе. Яна яшчэ прыйдзе. Трэба пачакаць.
Пачаўся дождж. Ціхі, спорны, якія часта бываюць пад восень.
Я вымак да ніткі і не то ад холаду, не то ад злосці ўвесь калаціўся. Але ўпарта чакаў.
Яна не прыйшла і праз гадзіну.
Назаўтра я ад'язджаў у Менск. Можна было яшчэ дзён колькі пабыць дома, але ў дарогу мяне выгнала пякучая крыўда. Хацелася хутчэй з'ехаць з гэтых мясцін, дзе ўсё мне нагадвала пра яе. Там, удалечыні, я спадзяваўся лягчэй загаіць сваю рану.
І ўсё ж мы ўбачыліся. У самыя апошнія хвіліны, калі ўжо трэба было садзіцца ў аўтобус. Яна выйшла з крамы, несучы нешта ў сетачцы. Першым маім жаданнем было кінуцца хутчэй у аўтобус і не паказвацца. Але раптам я падумаў: а можа, у яе была якая важная прычына. Ці мала што... І я пачакаў, пакуль яна параўняецца са мною, павітаўся.
Яна здзівілася:
- Ты ўжо едзеш?
- Еду.
- Чаму так рана?
- Скажы мне лепш, чаму ты не прыйшла?
На твары ў яе адбілася лёгкая збянтэжанасць.
- Я... Мне не было калі... Я... ездзіла...
- Ездзіла! Ці проста пабаялася замачыць туфлікі?
Мне хацелася сказаць ёй яшчэ што-небудзь калючае, асабліва крыўднае, але з аўтобуса пасігналілі, і я ўзяўся за ручку чамадана:
- Ну, што ж... бывай!
Едучы ў Менск, я думаў, што век не дарую ёй. Але сэрца, якое кахае, адыходлівае. Недзе ўжо праз тыдзень я не вытрымаў і паслаў ёй пісьмо. Яна адказала адразу ж, і як мне здалося, нават з прыхаванай радасцю.
Абнадзеены, я адважыўся напісаць Надзі і папрасіць, каб яна сказала мне нарэшце пра свае пачуцці. Адказ прыйшоў няскора. Зрэшты, які там адказ! Кароценькае, сухое пісьмо: навін асаблівых няма... хаджу на лекцыі... учора была там і там... На маю просьбу - ні слова!
Больш я такіх пісем не пісаў. Але часам усё роўна не вытрымаю, прарвецца нешта ў маёй душы, нібы вясновая вада цераз плаціну, і напішу ёй усё - як я сумую тут без яе, як яна патрэбна мне, як я хачу яе бачыць. Яна ж роўна, стрымана, быццам і не чытала ўсяго гэтага, адкажа мне зноў, як заўсёды, што навін асаблівых няма... хаджу на лекцыі... Пісьмы яе яшчэ больш халодныя і раўнадушныя, чым яна сама...
* * *
Рыхтуюся да апошняга экзамена - па расейскай літаратуры. Зноўку перачытваю Лермантава, Пушкіна, Бялінскага, Гогаля... Якія глыбіні чалавечых пачуццяў, якія вяршыні думак!
Здаецца, што ўсё гэта я адкрываю ўпершыню. Хоць у школе ж некалі многае чыталася. Але такога эмацыянальнага ўзрушэння не было.
* * *
«Жніво» выдалася нялёгкім. Толькі цяпер, калі сесія закончылася і можна нарэшце расслабіцца, адчуваю незвычайную стомленасць, нейкую нават спустошанасць, толькі цяпер па-сапраўднаму разумею, з якім усё-такі напружаннем працаваў гэты месяц. Дзіва што: чатыры экзамены і шэсць залікаў! Дзесяць складаных, абсалютна розных дысцыплін - як дзесяць нязведаных зямель. І кожную з іх трэба было вывучыць так, каб не блукаць, каб лёгка і вольна арыентавацца ў любым кірунку.
Выкладчыкі засталіся задаволеныя нашай групай. Не было нават каму ставіць троек. Падвёў трохі экзамен па ўводзінах у мовазнаўства: адразу два завалы - у Кандрата Бугаёва і ў Толіка Крывецкага. Што ў Кандрата - дык так яму, гультаю, і трэба! А Толіка шкада. Вельмі ж харошы хлопец - ціхі, працавіты, і мо таму, што рос сіратою, нейкі заўжды журботны, пакорна-рахманы. І надта ж ужо ўспрымальны да крыўды, да несправядлівасці. Апошняе і падвяло яго на экзамене. Баючыся, што сеўшы за стол перад выкладчыкам, ён разгубіцца і саб'ецца, Толік пачаў падрабязна пісаць свой адказ - два лісты спісаў акуратным, уборыстым почыркам. Выкладчык жа западозрыў у гэтым нячыстае, забраў лісты і, прыдзірліва агледзеўшы іх, дакорліва паківаў галавой.
- Ай-яй-яй, Крывецкі... Шпаргалкамі, значыць, карыстаецеся?
- Ды не шпаргалкі гэта! - пачаў даводзіць збянтэжаны Толік.
Але выкладчык чамусьці толькі ўзарваўся:
- Кіньце выкручвацца! Як вам не сорамна: што я - не бачу?..
Крывецкі ўспыхнуў увесь, падняўся і пайшоў да дзвярэй.