Ад нашай групы гаварыў Фіма Слуцкі:
- Вось тут толькі што многа смяяліся. А мне здаецца, што смяяліся дарма. Рыгор Мікалаевіч вельмі слушна сказаў: «Едзем мы не на вакацыі». Нас пасылаюць туды, дзе рашаецца лёс новага ўраджаю. І справа нашага гонару, нашага сумлення папрацаваць так, каб людзі сказалі нам: «Дзякуй!»
Божа, нашто так прыгожа і так гучна? Усе мы і без лішніх слоў выдатна разумеем: трэба - значыць трэба.
Ну што ж, паслязаўтра - на бульбу.
* * *
Універсітэцкага гарадка не пазнаць. Ля галоўнага корпуса шматлюдна, як падчас дэманстрацый. Усюды вясёлая гамонка, музыка, песні. Крыху воддаль - цэлая калона грузавікоў, якія прыехалі з калгасаў. Кожны факультэт стаіць паасобку, і старасты яшчэ і яшчэ раз робяць пераклічку.
У нашай групе няма пакуль двух чалавек. Позніцца, як заўсёды, вечна неарганізаваны Толік Крывецкі, і затрымліваецца чамусьці Святлана Карэліна.
- Яе і не чакайце, - падышоўшы да нас, растлумачыла Ніна Аляксандраўна. - Прынесла даведку, што па стану здароўя ў калгас ехаць не можа.
Ну, вядома ж, не можа! Куды ёй, мамінай дачушцы, з белымі выпеставанымі рукамі ды ў брудную халодную зямлю?
І хоць гэтага і трэба было чакаць, аднак паведамленне Ніны Аляксандраўны дзейнічае на групу непрыемна. І мы нейкі час стаім разгубленыя, як бы нават вінаватыя, пазбягаючы глядзець адзін аднаму ў вочы.
Нарэшце, як з-пад зямлі, паказваецца Змей. Мы шумна, абрадавана вітаем яго і пасля ўжо заўважаем, што ў калгас ён выбраўся ў сваім лёгкім, даўно выцертым плашчыку і касцюмчыку, у якім хадзіў штодня на лекцыі.
Люда Барташэвіч адразу ж напусцілася:
- Ты што, здурнеў? На цэлы ж месяц едзем, і дождж будзе, і холад, а ён як на прагулянку сабраўся. Ану зараз жа ідзі і пераапраніся!
Змей толькі пакрывіўся і махнуў рукою:
- А-а, няма ў мяне больш нічога.
- А што, папрасіць у каго - язык бы адсох? Ганарлівец мне знайшоўся!
- Не будзем траціць час, - Касцевіч перапыніў Люду. - Хлопцы, у каго што засталося з рабочай адзежы, бяжыце хутчэй з Крывецкім у інтэрнат.
Мікола Верас і Валодзя Баравы павалаклі Змея пераапранаць. З-за гэтага мы трохі затрымаліся і селі ў сваю машыну ўжо ледзь не апошнімі.
* * *
Другі дзень у вёсцы. За сорак кіламетраў ад Менска. У калгасе «Гігант». «Самаадданай працай уносім пасільны ўклад у справу выканання...» А калі гаварыць проста: з ранку да вечара капаем бульбу.
Якія ўражанні? Гаспадарка хоць і мае гучную назву, але вельмі занядбаная. У першы ж дзень, як толькі мы прыехалі, старшыня калгаса, сам па сабе, відаць, добры, але нейкі разгублены, стомлены бясконцымі турботамі чалавек, паскардзіўся нам:
- Няма людзей... На ўсю гаспадарку дваццаць працаздольных. Дый тыя ўжо даўно пенсіянеры. Маладыя ж - хто ў горадзе, хто на чыгунцы. А тут хоць разарвіся. Вясной яшчэ сяк-так. Механізатары і пасеюць і дагледзяць. А восенню - хоць плач. Уся надзея на студэнтаў...
Уладкавалі нас не вельмі каб. Дзяўчат нашых, Лену і Люду, узяла, праўда, на кватэру адна жанчына, якая, выслухаўшы просьбу старшыні, павагалася крыху і сказала: «Ладна, бяру, мо хоць што памогуць мне па гаспадарцы». Нас жа ўсіх пасялілі ў нейкай маленькай, даўно пакінутай гаспадарамі хатцы. Ні ложкаў, ні стала, ні нават табурэтак тут, вядома, ніякіх не аказалася. Адны голыя сцены ды закураная, халодная печ, якая сіратліва прытулілася ў кутку пры ўваходзе.
Нанасілі мы сюды саломы і так, на падлозе, упокат і спалі.
* * *
На ўлонні прыроды. З невысокага пагорка, на якім я сяджу, прыхінуўшыся да шурпатага ствала бярозы, адкрываецца вачам прыгожы, маляўнічы краявід. За спінаю ў мяне вёска, прама, як акінуць позіркам, шырокі прастор палёў, акрэслены ўдалечыні сіняй палосай лесу.
Сонца толькі-толькі зайшло, і таму небасхіл там, за далёкім лесам, яшчэ румяны, здаецца, нават цёплы, як свежы бохан. З ветрыкам наплываюць пахі раллі, прыпрэлага сена і яшчэ нечага з маленства знаёмага, хвалюючага.
Ціха-ціха... Толькі чуваць недзе на далёкім полі прыглушаны рокат трактара ды з калгаснага двара раз-пораз даносіцца раззлаванае мужчынскае «тпр-ру-у!».
Любае, блізкае сэрцу прыволле... І хоць я ніколі не быў у гэтых мясцінах - усё мне тут здаецца знаёмым і родным. Кожны гук, кожны пах адгукаецца ў маёй душы светлымі згадкамі, напаўняе ўсю маю істоту дзіўным святлом. Знікла, растала бясследна штодзённая гарадская нервовасць, пакутлівае адчуванне нейкай неўладкаванасці, няпэўнасці, адзіноты. Лёгка і хораша на сэрцы.
О, гаючыя сілы прыроды! Як шкада мне тых, хто, адарваўшыся ад зямлі, стаў глухі, раўнадушны да яе красы, да яе радасцей і турбот. І як жа збядняе, абкрадвае сябе чалавек, які прыходзіць у светлы хорам прыроды толькі з навостранаю сякераю або паляўнічаю стрэльбаю, а не з адкрытаю насцеж душою і чуйным сэрцам...