Час, аднак, вяртацца. Ужо амаль зусім сцямнела. Нашы недзе даўно павячэралі.
* * *
Першая невялікая спрэчка.
Старшыня давёў нам штодзённую норму - пяць сотак. Ён ведаў, што рабіў: выкапаць пяць сотак не так лёгка.
У першы ж дзень выявілася даволі істотная розніца сіл. Ігар Касцевіч, Валодзя Баравы, Мікола Верас выканалі сваю норму лёгка. Толя ж Крывецкі, хоць і стараўся на ўсе лапаткі, ледзь даплёўся к канцу радка. За вячэраю (а вячэраць мы збіраемся ўсе разам, на двары ля нашай хаткі, дзе паставілі самаробны стол, два катлы і гатуем сабе тры разы на дзень ежу), дык вось за вячэраю Люда Барташэвіч нечакана сказала:
- Кепска нешта ў нас, хлопцы, атрымліваецца. Не па-таварыску. Мікола Верас пайшоў сёння дадому ў пяць гадзін, а некаторыя былі на полі да васьмі.
Верас ускіпеў:
- Я за некага капаць яго радок не буду. Хай працуе сам.
- Ну, Мікола, - з лёгкім дакорам, як бы нават здзіўлена паглядзеў на яго Ігар Касцевіч, - нельга ж усіх раўняць па сабе. Ты можаш справіцца з нормаю лёгка, а нехта - не. Вось і памажы яму.
- Які ж мне тады сэнс ірвацца наперад?
- Вось у гэтым якраз і ўвесь сэнс.
- А па-мойму, - падхапіўся Валодзя Баравы, - па-мойму, трэба зрабіць так: калі б хто ні канчаў сваю норму - з поля ісці ўсім разам.
- Справа не ў гэтым, - зноў сказала Люда. - Норма - рэч умоўная. Мы прыехалі, каб памагчы калгасу. І працаваць павінны дружна, гуртам. А Верас хоча зрабіць нас дробнымі аднаасобнікамі.
І хоць сёй-той спрабаваў быў падтрымаць Вераса, большасцю галасоў прынялі ўсё ж такі прапанову Барташэвіч.
Мікола, незадаволены, падняўся з-за стала і моўчкі пайшоў у хату.
* * *
Дождж. Пачаўся ён з самай раніцы, як толькі мы выйшлі на поле. Неба зацягнулі нізкія шэрыя хмары, падзьмуў халодны, пранізлівы вецер, і па сухому бульбоўніку зашасталі першыя кроплі. Неўзабаве пайшоў сапраўдны дождж - ціхі, абложны, якому, здавалася, не будзе канца.
Поле раскісла. Рукі з наліплымі камякамі зямлі страшэнна мерзлі. Спіны прамоклі. Якая ўжо тут работа...
Прыкрыўшы бульбоўнікам выкапаныя клубні, мокрыя ўсе, задубянелыя, вярнуліся мы ў сваю хаціну. З прыемнасцю пападалі ў салому, зашыліся ў сухое, утульнае цяпло. Здавалася, няма ў свеце большай асалоды, чым ляжаць вось так, заплюшчыўшы вочы, і слухаць, як шапоча-шуміць за вокнамі дождж...
Рыпнулі дзверы. Увайшоў Ігар Касцевіч, які вярнуўся з калгаснай канторы.
- Хлопцы, - сказаў ён ціха, - трэба ісці папрацаваць пару гадзін на склад. Старшыня вельмі прасіў.
Ніхто не адказваў. Усе прытварыліся, што спяць.
- Хлопцы, ну дык што?
Маўчанне. Нарэшце Кандрат не вытрымаў, падняў галаву:
- Якога там чорта склад!
- Сапраўды, - азваўся незадаволена Алесь Шульга, - вунь усе да ніткі прамоклі.
- Машына чакае.
Усе маўчалі. Я адчуваў, што кожнаму было няёмка сказаць: «Я не пайду», але і падымацца з цяпла і ісці пад дождж зноў не хапала сілы волі.
Бразнулі дзверы. Завурчэла на дварэ машына, усё сціхла.
- А, чорт! - падхапіўся і сеў на саломе Валодзя Баравы. - Усё-такі трэба было з'ездзіць на гэты пракляты склад.
Заварушыліся астатнія. Ляжаць болей не хацелася. На душы замест ранейшага пачуцця прыемнасці паступова нарастала прыкрасць.
* * *
Вечарамі, пасля работы, калі добрая пагода, гуляем з мясцовымі школьнікамі ў футбол. Пляцоўку выбралі непадалёку ад вёскі, на поплаве. Самі паставілі вароты, самі размецілі поле.
Гуляем звычайна, пакуль можна бачыць мяч. Учора, праўда, вымушаны былі закончыць раней. Кастусь Беленькі няўдала замахнуўся па мячы і, войкнуўшы, сеў на траву. З поплаву мы прывялі яго пад рукі.
Усе акружылі Кастуся, спачувалі яму, але ніхто толкам не ведаў, што трэба ў такім выпадку рабіць.
- Лепш за ўсё ехаць у Менск, да хірурга, - сказала Лена Кудлатая. - Самі мы ніякай рады не дамо.
Глянулі на гадзіннік: палова дзевятай. Апошні цягнік будзе праз дваццаць хвілін. Можна яшчэ паспець.
У Менск з Беленькім камандзіравалі мяне. Давёўшы Кастуся да інтэрната, я выклікаў «хуткую дапамогу». Яго былі забралі ў бальніцу, але праз якіх паўгадзіны Беленькі вярнуўся сваім ходам, і амаль не кульгаючы.
- Нічога страшнага, - растлумачыў ён. - Расцяжэнне. Прыйдзецца тыдзень-другі паваляцца ў ложку.
Калі я расказаў сёння пра гэта хлопцам, Мікола Верас толькі пакруціў галавою:
- Ну і Беленькі. Летась, як толькі ехаць на бульбу, з дому прыйшла тэлеграма. Цяпер вось - нага...