- Ану, прызнавайся, хто ён?
Ларыса засмяялася:
- Ой, ну які ты дзіўны. Чэснае слова, нікога няма.
- Не вер-р-ру! Пакляніся!
- А як?
Яна запытала гэта з такой непадробнай гатоўнасцю, што цяпер ужо я не вытрымаў, засмяяўся. Загаварылі пра каханне.
- Не веру я ва ўсё гэта, - уздыхнула раптам Ларыса. - Гэта толькі ў кніжках усё чыста, прыгожа, а ў жыцці - вакол адна пошласць, грубасць.
- Адкуль у цябе такія думкі? - здзівіўся я. - Ты ж яшчэ, можна сказаць, жыцця не бачыла.
- Я не бачыла, дык іншыя бачылі, расказваюць. Ніякай узаемнасці няма. Заўсёды нехта кахае адзін, а другі толькі прычыняе яму зло, боль. Вунь хоць бы мая стрыечная сястра. Два гады дружыла з ваенным. Потым ён дамогся свайго і з'ехаў.
- Але ж нельга з аднаго выпадку рабіць такія вывады. Я не згодны з табою. Ёсць на свеце каханне! Сапраўднае, вялікае, прыгожае. Толькі яно не крыклівае, не лезе кожнаму ў вочы. А вось кепскае - усе бачаць.
- А, не гавары, - яна ўпарта стаяла на сваім. - У кожнага хлопца па дзесяць дзяўчат, а ў дзяўчыны па дзесяць хлопцаў.
- Ларыса! Я проста...
- Скажаш, няпраўда? Вось у цябе, ведаю, таксама недзе ёсць дзяўчына. Ёсць?
- Н-няма, - не зусім упэўнена адказаў я і, адчуваючы, што чырванею, паправіўся: - Няма ў мяне ў Менску нікога, чэснае слова.
Яна прамаўчала, паверыла. Ад гэтага мне стала яшчэ больш сорамна. Навошта я ўсё гэта гавару? Дзеля чаго? Сэрцам і думкай я зусім з іншай... Згадка пра Надзю азвалася ў маім сэрцы дакорам і болем.
Ларыса, відаць, улавіла гэту перамену ў маім настроі і таму сказала:
- Ну, добра, пайду ўжо... Дабранач, Жэня.
- Дабранач.
Дома я доўга не мог заснуць. Не выходзіла з галавы сказанае Ларысай. «Ніякай узаемнасці няма. Заўсёды нехта кахае адзін...» А можа, гэта сапраўды так? Можа, такі адвечны і няўмольны закон жыцця? «Тонкий явор гнется над осокой, а осока гнется над водой...» І не трэба адчайвацца, пакутаваць, не знайшоўшы ўзаемнасці, а змірыцца з тым, што ёсць, прыняць яго, як волю лёсу, як нешта непазбежнае і нязменлівае, раз і назаўсёды табе прадвызначанае.
Не, не веру, не хачу верыць у гэта. Такая філасофія - выратавальны круг для тых, хто пацярпеў крушэнне. Мне яшчэ рана кідацца ў адчай. Нічога яшчэ не вядома. Усё яшчэ будзе добра.
* * *
Пісьма ад Надзі няма.
Двойчы на дзень - раніцаю і надвячоркам - я забягаю на пошту, мяне ўжо там добра ведаюць, аднак кожны раз нязменна і як бы вінавата разводзяць рукамі:
- І сёння вам, Палескі, нічога няма.
«Нічога...»
Як жа так? Чаму не адказвае? Прайшло два тыдні. Пакрыўдзілася? А мо што здарылася? І нейкая трывога, прадчуванне нечага нядобрага ўсё больш і больш закрадваецца ў маю душу.
* * *
Фіма Слуцкі пасля абеду зноў некуды незаўважна знік. Мяне гэта страшэнна раззлавала. Дэмагог няшчасны! Выступаць перад начальствам - дык ён першы, а тут, значыць, хай іншыя ўкалваюць. Не, не выйдзе!
Я падышоў да Касцевіча:
- Таварыш стараста, чаму няма Слуцкага?
Той акінуў мяне здзіўленым позіркам і ўсміхнуўся:
- Дарагі сасіска, што за тон?
- Тон тут ні пры чым. Дзе Слуцкі? Зноў паехаў у Менск?
- А калі і паехаў, дык што?
Але тут зашумелі астатнія:
- Як гэта - што? Дысцыпліна для ўсіх адна. Чаму ж яму ўсё дазволена?
Касцевіч ажно паморшчыўся:
- Ну што вы ўсхадзіліся, як першабытнае племя якое. Перш чым крычаць - разбярыцеся. У Слуцкага пастаянны абанемент у філармонію. А сёння - чарговы канцэрт. Выступае ансамбль скрыпачоў Вялікага тэатра.
- А калі б мы былі не за сорак, а за сто кіламетраў?
- Не трэба кідацца ў крайнасці. Калі б, калі б... Мы гаворым пра тое, што ёсць. І наогул, чаго ўвесь гэты шум?
- А таго, - сказала Люда Барташэвіч, - што дысцыпліна ў нас стала ні к чорту. Слуцкаму дазволена наведваць сталічныя тэатры. Валодзя Баравы ў рабочы час можа ўзяць веласіпед і за дваццаць кіламетраў паехаць да сваёй дзяўчыны. Зарэчны наогул на поле не прыходзіць. Дзе ён, што робіць - невядома.
- Якое глупства! Кожны з нас прыехаў працаваць сам за сябе, дык няхай і працуе.
- Вось іменна, - зазначыў Мікола Верас. - Хай працуе. А не туляецца па кустах. Акрамя хітрасці трэба мець яшчэ і сумленне. Я думаю, Люда правільна ставіць пытанне. Прапаную абмеркаваць гэта на камсамольскім сходзе.
Вераса падтрымалі. Сход прызначылі на заўтрашні вечар.
* * *
Дзіўны народ гэтыя паэты! Нідзе ім няма спакою. Валодзя Баравы, нават капаючы бульбу, умудраецца складаць вершы. Стане раптам у разоры, утаропіцца перад сабою невідушчымі вачыма і мыляе губамі, шэпча нешта сам сабе. Каб не ведаў, што гэта ён рыфмы падбірае, - можна было б чортведама што падумаць. А ён такі сапраўды часам бывае як ненармальны. Аднойчы глядзім - стаіць так у баразне, шэпча-шэпча, а потым бярэцца за кош з бульбаю і тарабаніць яго да кастра, высыпае проста ў агонь. Толькі калі мы закрычалі, зарагаталі, Валодзя як бы апомніўся, страшэнна збянтэжыўся.