Якія дзіўныя перамены! Няўжо гэта той самы Іван Пятровіч, які яшчэ нядаўна ценем хадзіў за Надзяю, гатовы выконваць малейшае яе жаданне, пакорліва зносячы ўсе кпіны, усе крыўды, а часам і адкрытыя знявагі? І няўжо побач - тая самая Надзя, ганарыстая, капрызна-патрабавальная, якая, здавалася, і на хвіліну не магла прыняць чыёй бы то ні было волі?
Я глядзеў ім услед, і складаныя, супярэчлівыя пачуцці нараджаліся ўва мне - боль, крыўда, сум, горыч. Далёкі, чужы чалавек... А я яшчэ на нешта спадзяваўся, у нешта верыў! І, можа, упершыню мне з такой выразнасцю падумалася: тое, што здарылася, - гэта не толькі канчаткова, незваротна, але і лагічна, заканамерна. Ад гэтай думкі неяк адразу спакайней, святлей стала на душы.
* * *
Як усё-такі адарваны мы ў горадзе ад прыроды!.. Сядзім у гэтым аднастайна-шэрым, каменным палоне - і не бачым толкам ні сонца, ні неба, ні зор. Усё міма нас: і п'янкая квецень садоў, і срэбразвонны гоман крыніц, і чысты, гаючы спеў птушак...
Ды што там казаць! Снегу і таго нават як след не бачым. Ледзь выпадзе ён, як адразу ж кідаюцца на яго цэлай армадай - з лапатамі, мётламі, машынамі. І зграбаюць, вывозяць хутчэй, каб, не дай Бог, не паляжаў лішняй гадзіны, не перашкодзіў гарадскому руху.
Гляджу іншы раз я на гэты стаптаны, брудна-рыжы, перамешаны з пяском снег, і шкода мне яго робіцца. Лішні, непатрэбны ён тут сярод царства машын і асфальту. А як жа чакаюць, як радуюцца яму ў вёсцы! Там ён - і чароўны ўбор, і вясёлая забава, і незаменны работнік, што клапатліва ўкрывае палі ад лютых маразоў, разгортвае бясконцыя палотны лёгкіх, іскрыстых дарог.
Чаму я так часта - і думкамі, і сэрцам - вяртаюся ў вёску? Напэўна, таму, што там - мае карэнні, там - свет маіх казак, залатых сноў, здзейсненых і не здзейсненых мар. І яшчэ, напэўна, таму, што назаўсёды засталіся, жывуць у маёй душы, як малітва, як ачышчэнне, саборная цішыня бароў, шэпат спелай збажыны, пах свежага сена, смак глытка крынічнай вады ў спякотлівы дзень... Гэтага нельга зразумець, адчуць кароткімі наездамі, аднадзённымі наскокамі на прыроду. Сярод гэтага трэба жыць!
* * *
Міколу Вераса прымалі ў партыю. У поўнай, урачыстай цішыні прачыталі заяву:
- «Камунізм - гэта мара ўсяго чалавецтва, і няма большага шчасця, чым шчасце быць у першых радах яго будаўнікоў. Клянуся аддаваць усе свае сілы вялікай справе будаўніцтва камунізму».
А пасля Мікола расказваў сваю біяграфію. У голасе адчувалася хваляванне.
Я слухаў яго, і мне ўяўлялася, што ён ужо на вяршыні высокай, крутой гары, а я, няўпэўнены ў сабе, недастаткова духоўна, маральна гатовы да гэтага, усё яшчэ стаю ля падножжа, задраўшы галаву, і з зайздрасцю, з павагай гляджу на яго.
* * *
Журавы ляцелі высока-высока... Іх тоненькі, няроўны ланцужок мерна, бясшумна пакалыхваўся ў чыстым блакіце неба, то сціскаючыся, то расцягваючыся зноў, паволі плыў усё далей і далей. Яшчэ хвіліна, другая - і ён зусім знікне з вачэй, растворыцца ў гэтай блакітнай бясконцай прасторы...
«Куды ж вы, жоравы? Вярніцеся, чуеце!.. - хочацца крыкнуць мне ім услед, але крык чамусьці перасядае ў горле, і я толькі бязгучна шапчу губамі: - Вярніцеся, жоравы...»
Нечакана ад ланцужка аддзяляецца маленькая чорная кропка і, як бы завісшы на месцы, стала рухацца ў адваротным кірунку, увачавідкі пачала большаць, большаць, і вось ужо я выразна бачу, што гэта вялікая, дужая птушка.
«Жу-ура! Жу-ура!..» - абрадавана, шчасліва крычу я і ўздымаю рукі насустрач.
Распасцёршы шырокія крылы, птушка робіць нада мной некалькі плаўных кругоў. Нарэшце пралятае зусім нізка-нізка, ажно чуваць, як шорхае пад крыламі паветра, садзіцца побач.
«Жура, жура... - кідаюся я да яе. - Харошая мая, слаўная...»
Птушка не ўцякае, толькі крыху насцярожана, недаверліва-пільна глядзіць на мяне сваім чорным, з залацістым абадком вокам.
Я апускаюся перад ёй на калені і асцярожна працягваю руку, гладжу халодныя, гладкія, шэра-перламутравыя крылы, пругкую, пяшчотную шыю.
«Вярнулася... - шапчу птушцы ласкава, горача. - Я так доўга цябе чакаў. Я верыў, што ты абавязкова прыляціш да мяне. І вось ты са мной. Харошая мая, жаданая...»
Нібы разумеючы мае словы, птушка цягнецца ка мне дзюбаю. Гарачая хваля ўдзячнасці, замілавання, шчасця падкочвае мне пад сэрца, і мне хочацца плакаць. Глухі, даўкі ўсхліп вырываецца з маіх грудзей... Я прачынаюся.
У вачах - поўна слёз. Калоціцца, часта і гулка, сэрца.
«Ну і сон!..» - пераводжу я дыханне і кладуся на спіну, каб крыху супакоіцца.
У пакоі цёмна і ціха. Спяць, соладка пацмокваючы ў сне, хлопцы. За акном у бляклым, настылым небе холадна мігцяць далёкія зоры.