Выбрать главу

Не магу выказаць, з якiм задавальненнем вярнуўся я пад дах свайго старога дома i зноў разлёгся ў гамаку. Бадзянне па выспе, калi ў мяне не было дзе прыхiлiць галавы, так стамiла мяне, што мой уласны дом (як зваў я цяпер сваё жытло) здаўся мне надзвычай утульным.

З тыдзень я адпачываў i цешыўся хатняй ежаю. Большую частку гэтага часу я быў заняты важнай справай: майстраваў клетку для Попкi, якi адразу ж зрабiўся хатняю птушкаю i надзвычай хутка прывык да мяне.

Затым я ўспомнiў пра беднае казляня, якое сядзела ў палоне на лецiшчы. "Напэўна, яно ўжо з'ела ўсю траву, - думаў я, - i выпiла ўсю ваду, якую я пакiнуў яму, i цяпер галадае". Трэба было схадзiць па яго. Прыйшоўшы на лецiшча, я застаў яго там, дзе пакiнуў. Зрэшты, яно i не магло нiкуды пайсцi. Яно памiрала з голаду. Я нарэзаў галiн з блiжэйшых дрэў i перакiнуў яму за агароджу.

Калi казляня пад'ела, я прывязаў яму за нашыйнiк вяроўку i хацеў весцi яго, як раней, але, нагаладаўшыся, казляня зрабiлася такое ручное, што вяроўка яму ўжо была непатрэбна: яно пабегла следам за мною, як сабака.

Па дарозе я ўвесь час кармiў яго, i, дзякуючы гэтаму, яно стала такiм жа паслухмяным i рахманым, як i астатнiя жыхары майго дома. Казляня так да мяне прызвычаiлася, што не адыходзiла нi на крок.

Надышоў снежань, калi павiнен быў узысцi рыс i ячмень. Уроблены мною кавалак зямлi быў невялiкi, таму што, як я казаў ужо, засуха загубiла амаль усю маю сяўбу першага года i ў мяне заставалася не больш за васьмушку бушаля* кожнага гатунку збожжа.

* Бушаль - ангельская мера сыпкiх цел; роўна 36 лiтрам.

Гэты раз можна было чакаць цудоўнага ўраджаю, як раптам выявiлася, што ў мяне ёсць пагроза зноў страцiць яго ўвесь, таму што маё поле спустошвае процьма разнастайных ворагаў, ад якiх немагчыма абаранiцца. Гэтымi ворагамi былi козы, а таксама тыя дзiкiя звяркi, якiх я назваў зайцамi. Салодкiя сцяблiны рысу спадабалiся iм: яны прападалi на полi дзень i ноч i паядалi маладыя парасткi перш, чым яны паспявалi закаласаваць.

Супроць нашэсця гэтых ворагаў быў адзiн толькi сродак: абгарадзiць усё поле плотам. Я так i зрабiў.

Але гэта работа была вельмi цяжкая, галоўным чынам таму, што трэба было спяшацца: шкоднiкi няшчадна знiшчалi калоссе. Праўда, палетак мой быў такi невялiкi, што за тры тыднi агароджа была гатова.

Агароджа аказалася даволi спраўнай. Пакуль яна не была скончана, я адпужваў шкоднiкаў стрэламi, а на ноч прывязваў да агароджы сабаку, якi брахаў да ранiцы. Дзякуючы ўсiм гэтым мерам перасцярогi шкоднiкi пакiнулi мяне ў спакоi, а мае каласы пачалi налiвацца зернем.

Але ледзь толькi хлеб закаласiўся, як з'явiлiся новыя ворагi: наляцела процьма пражэрлiвых птушак i пачала кружыць над полем, чакаючы, калi я пайду, каб накiнуцца на збажыну. Я зараз жа выпусцiў на iх зарад шроту (я нiколi не выходзiў без стрэльбы), i не паспеў я стрэлiць, як з поля ўзнялася другая чарада, якой я спачатку не заўважыў.

Я быў не на жарт устрывожаны.

"Яшчэ некалькi дзён такога разбою - i бывайце, усе мае надзеi, - сказаў я сабе, - у мяне няма больш насення, i я застануся без хлеба".

Што было рабiць? Як пазбавiцца ад гэтай новай напасцi? Нiчога прыдумаць я не мог, аднак цвёрда вырашыў: чаго б гэта нi каштавала, абаранiць свой хлеб, нават калi б мне давялося вартаваць яго цэлыя суткi.

Спачатку я абышоў усё поле, каб упэўнiцца, цi многа шкоды нарабiлi мне птушкi. Аказалася, што нямала. I ўсё ж з гэтай стратай яшчэ можна было б змiрыцца, калi б удалося захаваць астатнi ўраджай. Птушкi стаiлiся на блiжэйшых дрэвах: яны чакалi, каб я пайшоў. Я зарадзiў стрэльбу i зрабiў выгляд, што адыходжу. Зладзеi ўзрадавалiся i шуганулi на мой палетак. Гэта мяне страшэнна ўзлавала. Спачатку я думаў пачакаць, каб села ўся хмара, але ў мяне не хапiла цярпення.

"Гэта ж з кожнага зярняцi, якое яны здзяўбуць зараз, я, можа, у будучым губляю цэлы бохан хлеба", - сказаў я сам сабе.

Я падбег да агароджы i пачаў страляць; тры птушкi засталiся на месцы. Я падняў iх i павесiў на высокiм слупе, каб напалохаць астатнiх. Цяжка нават уявiць сабе, якое ўздзеянне гэта зрабiла: нi адна птушка больш не села на мой палетак. Усе паляцелi з гэтай часткi выспы; ва ўсякiм разе я не бачыў нiводнай за ўвесь час, пакуль вiселi мае пудзiлы на слупе. Няма чаго i казаць: гэта перамога над птушкамi прынесла мне вялiкае задавальненне.

К канцу снежня збажына паспела, i я сабраў другi ўраджай у гэтым годзе.

У мяне, на жаль, не было нi касы, нi сярпа, i пасля доўгiх разваг я вырашыў скарыстаць у сваёй палявой працы шырокую шаблю, якую я ўзяў на караблi разам з iншай зброяй. Праўда, збажыны ў мяне было не так ужо многа, i таму зжаць яе было зусiм не цяжка. Ды i жаў я сваiм адметным спосабам: зразаў толькi каласы i зносiў iх з поля ў вялiкiм кашы. Калi ўсё было прыбрана, я перацёр каласы рукамi i ў вынiку з адной восьмай часткi бушаля насення кожнага гатунку атрымаў каля двух бушаляў рысу i два з паловай бушалi ячменю (зразумела, па прыблiзнаму падлiку, таму што ў мяне не было меркi).

Ураджай быў выдатны, i такi поспех натхнiў мяне. Цяпер я мог спадзявацца, што праз некалькi гадоў у мяне будзе пастаянны запас хлеба. Але разам з тым у мяне ўзнiкалi i новыя цяжкасцi. Як, не маючы нi млына, нi нават жорнаў, ператварыць зерне ў муку? Як прасеяць муку? Як змясiць з мукi цеста? Як, нарэшце, спячы хлеб? Нiчога гэтага я не ўмеў. Таму я вырашыў не чапаць свайго ўраджаю i пакiнуць усё збожжа на насенне, а тым часам, да наступнага пасеву, прыкласцi ўсе намаганнi да таго, каб вырашыць галоўную задачу - навучыцца ператвараць збожжа ў хлеб.

РАЗДЗЕЛ ТРЫНАЦЦАТЫ

Рабiнзон вырабляе посуд

У дажджы, калi нельга было выйсцi з дому, я мiж iншым вучыў свайго папугая гаварыць. Гэта вельмi мяне пацяшала.

За некалькi ўрокаў ён ужо ведаў сваё iмя, а потым, хоць i не хутка, вывучыўся даволi гучна i выразна вымаўляць яго.

"Попка" было першае слова, якое я пачуў на выспе з чужых вуснаў.

Але гаворка з Попкам была не заняткам, а падмогай у рабоце. У той час у мяне была вельмi важная справа. Даўно ўжо ламаў я галаву над тым, як вырабляецца глiняны посуд, у якiм я меў пiльную патрэбу, але нiчога не ўмеў прыдумаць: не было адпаведнай глiны.

"Каб толькi знайсцi глiну, - думаў я, - i мне будзе зусiм няцяжка зляпiць нешта накшталт гаршка цi мiскi. Праўда, i гаршчок i мiску неабходна абпальваць, але ж я жыву ў гарачым клiмаце, дзе сонца гарачэй за ўсякую печ. Ва ўсякiм разе мой посуд, прасохшы на сонцы, будзе дастаткова трывалым. Яго можна будзе браць у рукi, можна будзе трымаць у iм збожжа, муку i захоўваць сухiя прыпасы ад сырасцi".