Нідарма ўвосень 1917 г. на Ўсебеларускім зьезьдзе ў Менску прадстаўнікі розных жыдоўскіх партыяў, вітаючы беларусаў, са шчырай удзячнасьцю ўспаміналі аб тым, што на Беларусі ніколі жыдоўскіх пагромаў не было.
ІІ
За ўвесь час сумеснага жыцьця беларусаў і жыдоў на Беларускай зямлі гэтыя дзьве нацыі псыхічна шмат перанялі адна ад аднэй. У мовах, у звычаях, у легендах, у будаўніцтве, у будзённым жыцьці — у іх формы так перамяшаліся, што (болей усяго ў жыдоў) прынялі новую самабытную акрасу.
Ёсьць агульныя жыдоўска-беларускія народныя мэлёдыі, прыказкі, дзе жыдоўская і беларуская мовы перамяшаныя паміж сабою. У беларускай мове ёсьць словы: «хаўрус», «хеўра», «бахур», «адхаіць» і шмат іншых — чыста гэбрайскіх словаў. У жыдоўскай мове беларускіх словаў ёсьць тым болей.
У свой час, у 1911—12 гг., жыдоўскі журналіст і рэдактар розных жыдоўскіх часопісаў, п. Гурвіч, у Вільні зьвярнуў на гэтую справу ўвагу. Сабраўшы цэлы зборнік прыказак і дадаўшы да іх свае тлумачэньні, ён паслаў гэта да друку ў загранічны журнал.
Але гэтага мала. Ёсьць цэлая жыдоўска-беларуская этнаграфія, якая чакае свайго зьбіральніка. Такія прыказкі, як: «Ня добра рэйдэлэ (гаворыць), а добра мэйнэлэ (думае)», — ёсьць соткі.
Вось па жыдоўскім альфабэце жабрацкае клянчаньне, якое жыды сьпяваюць на дзяды:
«Ах, брацьця, галубцы, давайце галоднаму вашаму жабраку хлеба троху.
Алеф, бойс, гімэль, далес, гой, вов, заін, хэс, тэс,
Я — калека, ламака, мучальнік. Не магу служыць у пана. Чым-кольвек
юд, коф, ламэд, мэм, нун самэх, айэн, цэй, цадык, куф,
ратуйце сьляпога татуню.
рэйш, шын, тоф».
Ёсьць вельмі пекная беларуская песьня, якая заканчваецца па-гэбрайску і пяецца на хасыдзкую мэлёдыю:
Адказваюць яму зь неба:
За другім разам:
Вось другая песьня да трох жыдоўскіх патрыярхаў — Абрама, Ісака і Якава:
Гэтакіх песьняў ёсьць шмат у жыдоў, як сур’ёзныя, таксама і лёгкія прыпеўкі.
Вось на манер талмудычнай сафістыкі ешыбацкі жарт:
«То, шма! (Ідзі паслухай!) Казачка піла пойла эй лэй (або не) піла пойла? Калі скажаш — піла пойла, то чаму бэрдэлэ (барада) суха? Калі скажаш — лэй (не) піла пойла, то чаму экелэ (хвосьцік) мокры? — Тэйка — блайбт акашэ» (пытаньне астаецца неразгаданым).
На матыў «Кол Нідрэй» (малітва на «Страшную ноч») жыды пяюць беларускую песьню: «Як паехаў у карчомку». На жаль, словаў ня памятаю.
У некаторых мейсцах Віленшчыны, па мястэчках, жыды, пераняўшыся забабонамі і міталёгіяй беларусаў, на Купальле сьцелюць хлявы крапівой і папаратнікам, каб ведзьмы малака не адбіралі ў кароў. Нешта падобнае да беларускай каляднай казы ёсьць і ў жыдоў. На Дзяды пры выпіўцы адзін адзяецца казою і пяе беларускія прыказкі ў парадку жыдоўскага альфабэта:
1
Увага: Тут словы песьні прымаюць акрасу польскай мовы. Гэта паказвае, што беларуская мова і ў большасьці жыдоў лічыцца «простай». Знача, яны ня могуць сабе ўявіць, каб Пан Бог гаварыў іначай, як «па-панску» — г. зн. па-польску.