Уранку, калі паны збіраюцца ў рыбу, наладоўваючы пляцакі, партрэт Крыштапа Халімона Кубліцкага, прапрадзеда аднаго з нашых герояў, гайдаецца на цвічку і гэпаецца аб падлогу. Пры гэтым рот у Крыштапа Халімона Кубліцкага разяўлены, як быццам спадар хоча крыкнуць «Ратуйце!» або «Квасу!» — Кепскі знак... — мармыча пан Кубліцкі, прымацоўваючы продка на старое мейсца.
Калі паны, згінаючыся пад пляцакамі, выбіраюцца з хаты, з-за печы раздаецца голас дамавіка, які маўчаў ужо сто пяцьдзесят год.
— Панове... Панове... Не хадзіце на возера Куцапае... — умольным голасам шалясціць з-за печкі дамавік. — Гэта прусакі шалпочуць! — бадзёрым голасам кажа Заблоцкі. — Не слухай іх, пане Кубліцкі!
Па дарозе з вёскі дарогу панам перабягае чорны заяц. Скуль ён тут узяўся? Ніколі ў тутэйшых мясцінах чорныя зайцы не вадзіліся...
— Гэта хлопы яго злавілі ды сажай абсыпалі, каб нас уквяліць!
— кажа пан Заблоцкі. — Наперад, пане Кубліцкі!
На ваколіцы да паноў падыходзіць жабрак у пашарпаным зрэб'і, працягвае руку і адкрывае рот, каб папрасіць міласціну.
— Ведаю, што ты хочаш сказаць, хлопе! — адважным голасам грыміць пан Заблоцкі. — Не хадзіце, маўляў, на возера Куцапае! А вось трасцы рабай! Хоць ты крыжам пасярод дарогі стань, усё адно пойдзем на возера Куцапае!
Паны крочаць далей, а збянтэжаны жабрак гэтак і застаецца стаяць, працягнуўшы руку й раскрыўшы рот.
У лесе, панурым і маўклівым, паны натыкаюцца на грыб — нейкі дзівосны, кашлаты, вялікі. Пан Заблоцкі збіраецца падрэзаць яго пад карэньчык — аж тут грыб адплюшчвае круглыя, жоўтыя, нібы ў ката, вочы і робіць імі «лып-лып».
— Грыб з вачыма... — ледзьве шапоча пан Кубліцкі.
У «грыба» аказваецца яшчэ даволі вострая дзюба, скрыдлы ды кіпці. Ён падлятае ўгору, прызямляецца на вершаліне елкі і рагоча мярзотным голасам, як і належыць пугачу. У пугачыным рогаце панам чуюцца знаёмыя словы: «Не хадзіце, панства, на возера Куцапае, а то будзе вам ліха! Ха-ха-ха!»
— Апсік! — крычыць пан Заблоцкі ды запускае ў пугача яловай шышкай.
Пасля таго на паноў навальваецца ціша, ды такая цяжкая, што аж у галаву цісне. Так, у мёртвае цішы, яны й дабіраюцца да возера Куцапага, схаванага глыбока ў лясной гушчэчы. Вада ў возеры чорная, нібы грыбная поліўка, паверхня спакойная ды гладкая, як чорнае люстра. Ані ветрыку. На вадзе застылі чорныя гарлачыкі, па берагах — чорная маўклівая асака расце.
— Не падабаецца мне гэта... — мармыча пан Кубліцкі. — Рыба тут, мусібыць, таксама чорная. Чорныя карасі... Бр-р-р!.. — Што з таго? — перасмыквае плячыма пан Заблоцкі. — Чакаляда таксама чорная, і кава чорная, і вустрыцы чорныя... А мы ж іх любім!
Паны распакоўваюцца, разбіраюць рыбацкае начынне, дастаюць прыпасы, каб юшку варыць: соль, перац, лаўровы ліст і ўсё астатняе. Раскладаюць вогнішча. І гэта вельмі дарэчы, бо ўжо апускаюцца прысмеркі, і ад іх чорнае возера робіцца яшчэ чарнейшае. — Хаця б зорачка... — уздыхае пан Кубліцкі.
— Пан на зоры прыйшоў любавацца або рыбу лавіць? — уедліва пытаецца пан Заблоцкі. — Весялей, пане! Слухай! Паветра напаўняецца таямнічымі плёскамі, трапятаннем, цмоканнем. Загадкавыя зыкі даносяцця з возера і штораз грамчэй. Нарэшце пачынае здавацца, што возера ператварылася ў аграмадны, напоўнены вадой саган, у якім на нябачным, чорным агні кіпіць юшка.
— Поўнае возера рыбы! — радуецца пан Заблоцкі. — А ну, пане Кубліцкі, скідай порткі, бярыся за таптуху! Лезьма ў ваду! — Нешта не хочацца... — муркае пан Кубліцкі, з бояззю гледзячы ў непралазную цемру, з якой чуюцца плёскі й цмоканне.
Падпіхваючы адзін аднаго кулакамі й лакцямі, паны скочылі-такі ў ваду. Яна нічога, даволі цёплая, нагрэлася за дзень. Нешта слізкае, агіднае таўчэцца ў іх пад нагамі, праплывае паміж каленьмі. Пан Кубліцкі ажно ўздрыгвае ад гідлівасці. — Якая брыда... — шэпча ён амярцвелымі губамі. — Гэта ж ліны й ментузы! — радуецца пан Заблоцкі. — Тупачы нагамі, пане, заганяй рыбу ў сетку! Заходзь пад карагу! Падводзь пад бераг!
У цемры нічога не бачна, хоць вока выкалі, затое адчуваецца, як таптуха напоўнілася трапяткімі, важкімі целамі. Нешта ў сетцы цмокае, нешта хліпае, а нешта і пішчыць, гэтак агідна, як мыш.
— Ніколі не чуў, каб рыба так агідна пішчала... — кажа пан Кубліцкі з дрыготкаю ў голасе.
— Маўчы, пане, — кажа пан Заблоцкі, аблізваючыся. — Гэта рыба такая ёсць, называецца — піскуха... Наступіш на яе — пішчыць. На патэльню кінеш — пішчыць. Пачынаеш яе есці — ізноў пішчыць! Такая, ведаеш, неўміручая рыба! Пакуль пан Заблоцкі разважае, усё возера, здаецца, аж заходзіцца ад піску. Таптуха торгаецца, як жывая істота, вырываецца з панскіх рук... Пан Кубліцкі гатовы заткнуць вушы пальцамі ды бегчы куды падалей з такое рыбалкі... Але пана Заблоцкага ўжо забраў газард.