— Жывы не буду, — крычыць, — але пакаштую, што такое юшка на возеры Куцапым! Вывальвай, пане Кубліцкі, здабычу на бераг!
Вакол па-ранейшаму цемень. У барвовым святле ад вогнішча можна разгледзець, што панам трапіўся багаты ўлоў — ільсняцца спіны, хвасты, пашчы зубастыя.. Але што тое за рыба, якога гатунку або віду — таго нават пан Заблоцкі, заўзяты аматар рыбалкі, не можа вызначыць. Але яму ня дужа й трэба.
— У саган іх! У кіпень! — крычыць ён. — І шкрэбці не трэба! З луской навару больш будзе!
І ў гэты момант адбываецца самае жудаснае... Ці можа што быць чарней ад ночы, ад сажы, ад вугалю, ад самае непралазнае цемры? Можа. Яно вырасла за спінамі паноў Кубліцкага ды Заблоцкага — гэтакая ільсняная чорная гара, без рук, без ног, без скрыдлаў, без плаўнікоў, але з ротам, чарнейшым ад самога цела. Яно паўстала з возера — і возера як бы й не стала, быццам яно было запоўненае гэтым чорным мясам. Згародзіна плямкае, чмякае сваім страшным ротам і нарэшце з самай яе сярэдзіны выходзяць словы — як з бяздоннага балота:
— Хто маіх дзетачак у таптуху таптаў? Хто з маіх дзетачак збіраўся юшку варыць? Хто маіх дзетачак жмякаць хацеў? Зараз мы гэтых авантурнікаў саміх пажмякаем! Тут, як і належыць, грукоча пярун і выблісквае маланка — даўно ўжо хмары збіраліся. І ў сіняватым святле маланкі паны бачаць, што з таптухі павылазілі гідкія істоты — кіпцюрастыя, скрыдластыя, зубастыя. У каго дзве галавы, у каго тры, у каго пяць. Хвасты лускаватыя, слізкія. Сыкаюць, пішчаць, шалпочуцца. Адным словам, замест плотак і чырванапёрак, ментузоў ды ліноў у сетцы — цмокі, цмочкі, цмачаняты розных калібраў ды гатункаў. Не выключана, што і атрутныя ёсць — бо шчэрацца на паноў і вытыркаюць падвойныя языкі.
А чорная туша плавае па возеры і грамыхае: — Дзетачак, маленькіх, безабаронных хацелі зварыць! Каб вы ў смале гарачай варыліся! А ну, дзетачкі, хапайце іхнія прычындалы — ды за працу! Лавіце іх, душыце іх, луску з іх здымайце, у кіпень іх закідайце, соллю, перцам, лаўровым лістам зверху пасыпайце! Падасцё мне, старому цмоку, на вячэру шляхецкую юшку! Юшку з паноў Кубліцкага ды Заблоцкага!
Пачуўшы пра такую страву, паны так ламанулі праз лес, што стогадовыя дрэвы захісталіся. Малыя цмокі ды цмачаняты, узброеныя хто відэльцам, хто лыжкаю, хто сцізорыкам, хто нератам — за імі! Ды дзе там! Усё ж такі паны на сушы спрытнейшымі за цмокаў аказаліся. Зубастае цмокава войска застаецца ззаду. Толькі адно брыдкае цмачаня ўзнялася на сваіх скрыдлах у паветра, дагнала пана Кубліцкага ды моцна цапнула яго ззаду за тое мейсца, якое ён рукамі прыкрыць не паспеў. Пан вішчыць ад жаху, падбрыквае — і мярзотнае стварэнне шмякаецца ў мох. — Віват! — крычыць пан Заблоцкі. — Наша ўзяла! Цмокі ззаду засталіся! Наперад, пане Кубліцкі, ды толькі шпарчэй! Вось і лес скончыўся. Прабягаюць вёску. Мужыкі, маладзіцы, дзеці, старыя высыпалі на вуліцу. Усім цікава паглядзець, з якой здабычай вяртаюцца паны Кубліцкі ды Заблоцкі з рыбалкі.
Чуюцца галасы:
— Дзе ж ваша рыба, панове?
— Пане Кубліцкі! Што ты там рукой прыкрываеш?
Селянін Ахрэм Верацённік з дакорам ківае:
— Казаў жа вам, панове: не хадзіце на возера Куцапае!
— Якая жудасная прыгода! — кажа ўдома, крыху апрытомнеўшы, пан Кубліцкі. — А ўсё ты, пане Заблоцкі!
«Пойдзем ды пойдзем на возера Куцапае!»
— Не наракай, пане, — адказвае пан Заблоцкі. — Каб не мая адвага... Каб не мая вынаходлівасць... Каб я не закамандаваў: «наперад!», дык маглі б нас і дагнаць гэтыя гады атрутныя... — Што б тады было! — закрывае твар рукамі пан Кубліцкі. — Што было б! Апынуліся б мы ў сагане! Зварылі б з нас шляхецкую юшку!
— Гэта яшчэ не самае страшнае, — супакойвае дружбака пан Заблоцкі. — Самае жудаснае было б, каб мы ў цемры наварылі юшкі з тых паўзуноў мярзотных ды з'елі! А я ж такі гідлівы! Век бы на рыбу пасля таго не глядзеў бы!
ПОКАЗКА ПЯТАЯ ПРУСАЧЫНАЯ ВАЙНА
Жамяра... А хто такая — жамяра?
Ну, вы, пэўна, ведаеце, што ў старыя часы так называлі ўсё, што поўзае, лётае, скача, у вадзе боўтаецца, кусаецца, джаліць, шчыкае, кроў смокча, казычацца. Жучкоў, павучкоў, матылёў, мурашак ды розных іншых кузурак. Мух, дарэчы, таксама.
Вух, гэтыя мухі! З тае пары, як сышла ад паноў служка Дрыпа, спакою ад іх не стала! Па столі поўзаюць, песенькі спяваюць, карагоды водзяць, у чахарду гуляюць. Зусім раздурэлі. Самыя нахабныя абселі пана Кубліцкага лысіну дый распачалі на ёй гульні ды скокі. Падыходзіць пан Кубліцкі да люстэрка, сумна глядзіць на мушынае йгрышча, ківае галавой дый кажа: