— Гэтаму трэба пакласці канец! — бушуе пан Заблоцкі. — На двабой пана Цяртуху!
— Не трэба, пане, — шэпча пан Кубліцкі. — У пана Цяртухі зброя сучасная... Куды мы супраць яго з адной дзедавай стрэльбай?
— Значыць, трэба на прусакоў засаду зрабіць! Дзе, халера ясна, іхняя дарога, па якой яны сюды перапаўзаюць?
Абходзяць вакол хаты — вось яна, сцяжынка, пратаптаная прусакамі. Надвячоркам паны залягаюць у рэпе, наводзяць стрэльбу на прусачыную дарогу.
— Трымай агніва напагатове, — шэпча пан Заблоцкі на вуха пану Кубліцкаму. — Як толькі пабачыш нешта падазронае — падпальвай кнот і страляй!
— Дзе ж ты тут што пабачыш, — паныла кажа пан Кубліцкі. — Цёмна, як у труне.
— А ты, пане, прыслухоўвайся. Як толькі на дарозе што-небудзь зашалпочацца — адразу: плі!
— А нам самім не зробяць «плі»?
— Каб не зрабілі, трэба першымі стрэліць.
І вось ужо на дарозе чуюцца нечыя таропкія крокі: «туп-туп-туп!».
— Гэта прусачына! — сіпіць пан Заблоцкі. — Страляй! Плі! Дзедава стрэльба як зарыпіць! А потым — як шандарахне! Як блісне — нібы шаравая маланка ў рэпе разарвалася! Ад прусачынай дарогі як сыпане ўгору сноп белага пер'я! Нешта як закукарэкае немым голасам!
— Добра ўлупіў! — хваліць пан Заблоцкі пана Кубліцкага. — Як ты іх расшкуматаў! Ажно пер'е з гадаў пасыпалася!
— А што, калі гэта не прусакі былі? — нясмела робіць здагадку пан Кубліцкі.
— Хто ж тады?
— А кадук яго ведае? Можа, птушка якая? Кура Шчабятура? — Ну? Тады давядзецца зноў пільнаваць, — крэкча пан Заблоцкі.
Апаўночы, у мёртвае цішы з боку дарогі чуецца падазроны шоргат. Нечыя лапкі борздзенька перабіраюць, шалпацяць па зямлі. Пан Кубліцкі, разгарачаны доўгім чаканнем, бабахае без каманды. Ізноў бразганне, грукат, выбух шаравой маланкі над рэпай. Затое шалпаценне адразу змаўкае. — На гэты раз памылкі быць не можа, — пераканана кажа пан Заблоцкі. — Гэта былі яны. Мы перамаглі, пане Кубліцкі. Хадзем спаць.
Але выспацца панам як след не ўдаецца. На золку іх будзіць звяглівы голас бабкі Гапкі, што на суседнім хутары жыве: — Нашто пеўня майго адзінага падстрэлілі, паны шалапуты! — лямантуе яна. — Нашто пер'е яму пашкуматалі, стралкі гарохавыя! Як ён цяпер за курамі бегаць будзе, голы гэтакі? — А чаго ён па нашай тэрыторыі бегаў? — спрабуюць апраўдацца паны.
— Няпраўда, ён па нічыйнай тэрыторыі бегаў! — крычыць бабка Гапка. — Ён па дарозе бегаў, чарвячкоў збіраў, а тут вы яго падстрэлілі, бедную жанчыну пакрыўдзілі, без куранятак яе пакінулі!
Пан Кубліцкі затыкае вушы.
— Чаго ж ты хочаш, баба? — панура пытаецца пан Заблоцкі. — Купляйце новага пеўня! Або дайце старому пеўню на лячэнне...
Паны мусяць адкупіцца, каб не чуць бабчынага Гапчынага ляманту. Але на гэтым начная прыгода не завяршаецца.
Пасыльны прыносіць панам позву ў суд. Судзіцца з імі — хто б вы думалі? Пан Цяртуха. Гэта панам асабліва крыўдна.
У судзе, які адбываецца ў Смургонях, пан Цяртуха абвяшчае сваю скаргу: паны пашкодзілі заднія ногі лепшым ягоным скакунам.
— Як яны цяпер будуць у гонках удзельнічаць? — аж захліпаецца пан Цяртуха.
— Што скажаце ў сваё апраўданне? — пытаецца ў паноў суддзя Глузд.
— Яны... гэтага... у нашу хату перабягалі! — выпальвае пан Заблоцкі.
— Хто «яны»?
— Прусаччо гэнае...
— Яны вам паведамлялі пра свае намеры? — уедліва пытаецца суддзя Глузд.
І, не прычакаўшы адказу, кажа да пісарчука: — Запішы, пане Клёк: «Не паведамлялі». Зноў звяртаецца да паноў:
— Навошта стралялі, панове?
— У мэтах самаабароны. Знацца, абараняліся мы, — дыпламатычна кажа пан Кубліцкі.
Суддзя Клёк на якую хвілю задумваецца, а тады ставіць каверзнае пытанне:
— Паны ведаюць паслядоўнасць самаабароны?
— Якую паслядоўнасць? — зусім губляюцца паны.
— А вось якую: спачатку вы павінны запытаць: «Стой, хто ідзе?» Пасля папярэдзіць: «Стой, страляць буду!» А пасля ўжо адкрываць агонь. Вы спрабавалі папярэдзіць прусакоў? Не?
Пішы, пане Клёк: «Не папярэдзілі».
Пасля чаго суддзя Глузд абвяшчае прысуд: спагнаць з паноў Кубліцкага ды Заблоцкага па тры талеры на карысць пана Цяртухі і па два — на карысць суда.
— З багатым лепш не судзіцца, — разважаюць паны, вяртаючыся дахаты. — Няйнакш, гэты прусачыны тата падмазаў высокі суд...
Адно добра: пасля таго здарэння прусакі пакінулі паноў у спакоі.
ПОКАЗКА ШОСТАЯ КОТ БУРКУН І МЫШЫ
Няма прусакоў — дык іншая нечысць завялася. Гаспадарку паноў Кубліцкага ды Заблоцкага апаноўваюць мышы. Ведама, пранюхалі пра тое, што паны заняліся земляробствам, маюць лішні талер.