Мышы — паўсюль, дзе што кепска ляжыць, усё чыста падбіраюць ды пад'ядаюць. Мышы ладзяць карагоды ды йгрышчы не горш ад прусакоў. Ледзьве паны пакладуцца спаць — паветра дрыжыць ад мышыных піскаў. — Адным словам, трэба ката. Або котку, — каротка кажа пан Заблоцкі пасля таго, як мышы згрызлі ўлюбёны панаў часопіс «Шляхецкія ведамасці».
— То дзе ж яго здабыць? Ізноў у Смургонях? У рыжа-лысага?
— Не, не і не! — крывіцца пан Заблоцкі. — Ад рыжа-лысага адныя страты. Сам пайду шукаць.
— Пан намерваецца шукаць па сметніках? — уедліва пытаецца пан Кубліцкі.
— Дзе трэба, там і буду шукаць, — кажа пан Заблоцкі. І на гэтым гаворка сканчаецца.
Зазначым, што пан Заблоцкі напраўду не збіраецца абшукваць сметнікі — ён накіроўваецца ў вёску, каб там набыць ката таннага і працавітага. «Вясковы кот — ён будзе лепш ад гарадскога мышэй лавіць», — такая думка мільгае ў галаве ў пана Заблоцкага.
Неўзабаве ўся вёска ўжо ведае, што шукае пан Заблоцкі. З усіх хат вядуць і цягнуць да пана катоў розных памераў, колераў ды ўзростаў — чорных, рыжых, зялёных, стракатых, у клетачку, аблезлых, шалудзівых, смаркатых, лядаштых, бясхвостых...
— Пане Заблоцкі! Пане Заблоцкі! Купіце котку! Ловіць мышэй, як дурная!
— Жанчын не трэба, — каротка адказвае пан Заблоцкі. — Пане! Вось кот дык кот! Паглядзіце, які рыжанькі! — Рыжых і лысых не прапаноўваць.
— Пане! Глядзі, які тоўсты кот. На даланю сала на ім! Сапраўдны шляхціц!
— Шаноўны, мне патрэбен кот, а не падсвінак, — адбрэхваецца пан Заблоцкі.
Позірк пана падае на сціплага, задуменнага ката, які выглядае ну зусім не па-вясковаму. Бо кот апрануты ў чорны храк з белым гальштухам. Хіба што капелюша не стае. «Нічога, капялюш мы яму купім», — мільгае ў галаве ў пана Заблоцкага. І ён без развагаў плаціць за ката Буркуна — так прадставіў яго гаспадар — адзін талер тры грошы. — Ізноў шляхціц? — так і ахнуў пан Кубліцкі, як толькі пабачыў храк і гальштух спадара Буркуна.
— А што, хіба лепш было б прывесці аблезлага кацяру з памыйніцы? — агрызаецца пан Заблоцкі. — Радуйся, пане, што кот выкшталцоны і танны.
— А ці будзе гэты хрант мышэй лавіць? — сумняваецца пан Кубліцкі.
— Яшчэ як будзе! Паглядзі, ужо рыхтуецца.
Сапраўды, Буркун паводзіць сябе досыць пагрозліва: натапырвае вусы, выцягвае спіну, зіркае па кутах зялёнымі бандыцкімі вачыма, вострыць кіпці аб пана Заблоцкага валёнак. І пры гэтым пагрозліва муркае.
Шкада, што паны не вучылі кацінае мовы. Бо тады б яны пачулі, што кот Буркун муркае:
— Не хачу мышэй лавіць... Не буду сырых мышэй есці... І вараных мышэй таксама не буду есці, і пражаных не буду, і салёных не буду, і мачоных не буду... Ніякіх не буду... таму што мне іх шкада...
Адным словам, кот быў гуманіст. Што гэта значыць? Так завуць людзей, якія шкадуюць... людзей. От я і памыліўся, бо кот Буркун шкадаваў мышэй. То як яго тады называць? Паны пра тое і не здагадваліся. Але пан Заблоцкі западозрыў нешта нядобрае, калі кот заўпарціўся ды не схацеў ісіці ў цёмную камору.
— Цемры баіцца, — зазначыў ён. — Будзем прывучаць.
І без усялякіх цырымоніяў узяў ката за шкірку ды закінуў у камору.
— Або цябе мышы з'ядуць, або ты іх, — праказаў ён кату на развітанне. Але не прадбачыў ён, што будзе не так і не гэтак. Ураніцу кот выходзіць з каморы жывы і здаровы, што рыжык баровы.
— Значыць, мышам — капут, — з задавальненнем сцвярджае пан Заблоцкі. — Усіх падушыў.
— А хто ж там папісквае у куце? — заўважае пан Кубліцкі. — Гэта ў пана у вушах папісквае.
Па праўдзе сказаць, ад гэтага часу ў хаце пацішэла — годзе мышам сваволіць. Як быццам і няма іх. Але хто тады рэпу точыць, сыры, кілбасы, якія паны на апошнія талеры ў Смургонях купілі?
Вырашылі паны прасачыць, куды прыпасы іхнія дзяюцца. — Прыкінемся, што ў Смургоні паедзем. А самі залезем на гарышча і будзем адтуль праз шчыліны глядзець, — такую думку падаў дасціпны пан Кубліцкі.
І што яны бачаць? Выходзіць на сярэдзіну хаты іхны ўлюбёны кот у чорным храку з белым гальштухам і свішча, як істы Салавей-разбойнік. Тады з усіх шчылінаў, нораў, камораў і падкаморак збіраюцца на свіст мышы. Старыя мышы, маладыя мышы, мышыныя дзіцёнкі і нават нейкі стары аблезлы пацук да гэнай мышынай зграі прыкляпаўся. А кот Буркун гаркае басам: — Здарова, мышынае войска!
А яны яму ў адказ — бязладным хорам, пісклявымі галасамі: — Жадаем здароўя, шаноўны пане генерале Буркуне, вашая генеральская дастойнасць!