Кату Буркуну прыемна, што мышы называюць яго генералам. Ён абвяшчае:
— Пачынаем мышыныя манеўры! Станавіся ў шыхт! Раўняйсь!
Лягай! Уставай! Зважай! Бягом! Паўзком! Крокам руш!
Мышынае войска ўсе гэтыя каманды выконвае, займае абарончую пазіцыю, залягае ў акопы, атакуе нябачнага ворага. Кот Буркун усімі дужа задаволены. Выдае кожнаму мышынаму камандзіры па сардэльцы з панскае каморы.
— Гэта ж ён нашае дабро пераводзіць! — горача шэпча пан Заблоцкі. — Ужо ж я яму ж надзяру ж вушы ж!
— Пачакай, — шэпча пан Кубліцкі. — Паглядзім, да чаго можа дакаціцца сумленны, здавалася б, кот!
Мышы дзеляць панскія сардэлькі, кот Буркун дабрадушна ўсміхаецца. Пасля адзін порсткі мышак ускараскваецца на зэдлік і пачынае працяглую прамову пра выдатную знешнасць ката Буркуна. Ён хваліць хвост ката Буркуна, высока ацэньвае колер ягонай поўсці, да нябес узносіць ягоныя кіпці і вусы. Вочы ката Буркуна ён параўноўвае з двума смарагдамі.
Потым ён пералічвае добрыя справы Ката Буркуна. Дзякуе яму за любоў да мышачага роду-племені, узносіць выдатныя здольнасці военачальніка. Узгадвае, як кот спраўляў мышачае Купалле. Як напісаў для мышэй Статут, гэта значыць, закон, і сачыў за тым, каб усё ў мышэй ішло парадкам, каб вінаватыя былі пакараныя, а пакрыўджаныя аблашчаныя. Як шкадаваў мышыных сірот і ўдоваў — кожную адарыў селядцовым хвастом.
Паны мала што разумеюць з гэтай пісклявай прамовы. Але да іх спакваля даходзіць, што кот Буркун лічыць іхнюю маёмасць сваёю і шчодра дзеліцца ёю з мышамі. Кату Буркуну слухаць гэтыя прамовы, наадварот, надта прыемна. Пагатоў, ён дасканала вывучыў мышачую мову. Уважліва выслухаўшы ўсе хваласпевы, кот прыцягвае цабэрак з рэпным віном і збіраецца шчодра абнесці гэтым напоем усіх сваі х хвастатых падданых.
Тут ужо шляхецкія сэрцы не вытрымліваюць. Паны скочваюцца з гары, як два мяхі.
— Зараз хвост яму адарву! — лямантуе пан Заблоцкі і пры гэтым страшна круціць вачыма. У яго гэта хвацка атрымліваецца, проста страх! Беражы нас Божа! Кот раве немым голасам ад страху. А мышы як сыпанулі па норах, па шчылінах — толькі іх і бачылі.
— Спыніся, пане, — кажа разважлівы пан Кубліцкі. — Ці ж гэта кот вінаваты? Гэта мышы подлыя ва ўсім вінаватыя. — У высылку яго! — круціць вачыма пан Заблоцкі. — На хлеб і на ваду яго! Не даваць яму сардэлек тры дні! Без віна пакінуць на цэлы тыдзень!
І беднага ката Буркуна зачыняюць на гарышчы. Але на гэтым ягоная гісторыя не скончылася.
ПОКАЗКА СЁМАЯ КАХАННЕ КАТА БУРКУНА
Конь Гарцук закахаўся на старасці год, а чаму б і кату Буркуну не закахацца? Пра гэта асобная показка. Паны Кубліцкі ды Заблоцкі, па прастаце сваёй, думалі, што кот з гарышча нікуды не падзенецца. Не ведалі, гаротныя, што каты могуць скочыць з вышыні дзесяць метраў і болей — і нічога ім. То кот Буркун, апынуўшыся на гарышчы, аніякай небяспекі над сабою не адчувае, а пачынае аглядацца. Вісяць вэнджаныя кумпякі — ён грызянуў ад іх. Стаіць біклага са старым рэйнскім віном — ён сербануў з яе, проста з гарляка. Аглядаецца далей.
На цвічку вісіць музычны народны інструмент, які называецца «мандаліна». Кот прыглядаецца да інструмента, кратае струну кіпцем — і ўсведамляе, што гэта — ягонае. Што распавядаць далей? Ведаеце, як прыходзіць каханне? Аніхто не ведае. Конь Гарцук не верыў, што да яго прыйдзе каханне — а яно надышло і ў баранні рог яго скруціла. Кот Буркун толькі зірнуў у вузенькае акенца з гарышча, пабачыў маленькую рыжанькую котку ўнізе, на бервяне — і дрыгнула катова сэрца. Кот закахаўся. Што ж. Бывае.
Кот бярэ ў лапы мандаліну й пачынае спяваць раманс — самы што ні на ёсць пранікнёны раманс у свеце. Вядома, калі ацэньваць рамансы з кацінага пункту гледжання. Ён спяваў прыблізна так: — Котку я пакахаў... Мяў... Мяў... Мяў...
Або, мажліва, так:
— Котку я люблю, люблю-у,
Мя-у, мя-у, мя-у...
Пасля чаго ён, у роспачы ад невыноснае жарсці, грукаецца проста на зямлю з вакна, разам з музычным народным інструментам — мандалінаю. З ім нічога, натуральна, кепскага не адбываецца. Каты яшчэ з большае вышыні гупаюцца. Але пры падзенні мандаліна робіць гэтакі музычны гук: «Дзін-н-н!..»
Прачынаюцца паны Кубліцкі ды Заблоцкі.
— Што гэта там дрынкае? — сонным голасам будзе пытацца пан Кубліцкі.
Пан Заблоцкі зіркае ў вакно, заўважае ката Буркуна з мандалінай, рыжанькую котку, пазяхае і адказвае: — А гэта наш дурнаваты кацяра закахаўся. Зараз пачне каціныя рамансы спяваць пад мандаліну.
— Эх, маладосць, маладосць!.. — з зайздрасцю кажа пан Кубліцкі. — Дзе ж мая маладосць, а, пане Заблоцкі? Пан Заблоцкі адказвае яму густым басавітым храпам. Уздыхнуўшы, пан Кубліцкі адкідваецца на падушкі і пачынае храпці цененькім ценарам. Такім чынам, яны не бачаць заканчэння любоўнае драмы свайго ўзгадаванца. Аднекуль з-за бярвення выпаўзае яшчэ адзін кот. Аблезлы, смаркаты, кульгавы, крывы на адно вока, а другое вока гарыць жоўтым бандыцкім полымем. Адным словам, адразу бачны кот-бандыт. Сумніцельнага паходжання, кепскага нораву, без аніякага выхавання. Але рыжанькая котка адразу вока кладзе на гэтага бандыта і туліцца да яго. Разам яны выконваюць кароткую любоўную серэнаду і знікаюць у прыцемках. О, гэтыя жанчыны!..