— Не, лепш я ўраніцу пайду, — з гонарам кажа пан Кубліцкі. — Мне трэба ворага бачыць у твар! А ў цемры мне біцца зусім непамысна...
І паны, падрыжаўшы ды патрымцеўшы крыху, кладуцца спаць. А ўраніцу ўсё не так выглядае, як уначы, і куды тыя страхі дзяюцца? Сонца у вакно заглядае, суседскі певень кукарэкае (бабчын Гапчын, на якім ужо новае пер'е павырастала). Пан Кубліцкі смела выходзіць на ганак, і нават без качарэжкі.
Што ж ён бачыць? Граблі ляжаць каля ганку, звычайныя граблі.
— Вось дык пан Заблоцкі! — вырываецца з ягоных вуснаў. — Вось дык зух! Гэта ж я адзін толькі раз на граблі наступіў! А ён — ажно два разы! Такое толькі пан Заблоцкі мог учыніць! Пан Заблоцкі, выйшаўшы на ганак, таксама бачыць граблі і са злосцю адкідае іх нагой. А сам на ўсялякі выпадак адскоквае ў іншы бок.
— Пасяку! — грыміць ён. — На трэскі пашчапаю, праклятыя граблі, каб вас маланка пашчапала! Утаплю, каб вы ў смале ўтапіліся! Аб калена паламаю, каб вас хвароба ламала! Па зубах надаю, каб вам іх лекар павырываў!..
— Памалу, памалу, — супакойвае яго пан Кубліцкі. — Гэта ж толькі граблі. Звычайныя граблі, з дрэва...
— А хто іх сюды паклаў? — бушуе пан Заблоцкі. — Хто іх навучыў гэтак рабіць? Хто знадворку розныя дурныя словы казаў?
На гэта пану Кубліцкаму цяжка адказаць. Граблі — гэта граблі, з імі ўсё зразумела. А вось астатняе... Можа, з вёскі хто пажартаваў з паноў? Падышоў пад дзверы ды папалохаў іх? Ці напраўду продкі да іх у адведкі прыходзілі? Таямніцаў у свеце багата.
Адно пэўнае. Ад тае прыгоды годзе панам агрызацца на партрэты продкаў. Ужо ніколі — ні на Дзяды, ні на Куццю, ні на Радаўніцу не забываліся яны дзядоў ды прадзедаў ушанаваць, у застолле паклікаць, добрым словам узгадаць.
ПОКАЗКА ДЗЕСЯТАЯ
КАЛЯДЫ ПАНОЎ КУБЛІЦКАГА ДЫ ЗАБЛОЦКАГА
Мінаюцца Дзяды, скончваецца працяглая цёмная восень, зямля апранаецца ў святочныя снегавыя шаты, і на ўсім свеце, здаецца, робіцца святлей. Толькі на душы ў паноў Кубліцкага ды Заблоцкага нясветла.
Пан Кубліцкі будзе ляжаць на лаве і ўздыхаць вось гэтак: — Эх... Эх...
А пан Заблоцкі яму ў адказ: — Вох... Вох...
Што б гэта значыла? А проста: Калядачкі зусім блізка, а кілбасы ані далёка, ані блізка. Інакш кажучы, зусім няма кілбасак. Бо з-за неўраджаю рэпы іх зусім няма як купіць. — Посную Куццю яшчэ як-небудзь адбудзем... Рэпа ж ёсць... — ные пан Кубліцкі. — А што будзем назаўтра рабіць? Што за Каляды без кілбасаў, сала і шынак? Ох, доля ж наша горкая! — Маўчы, пане, — кажа пан Заблоцкі. — Даў Бог хлеба — дасць і да хлеба.
Вось дык пан Заблоцкі! Глядзі, які стрыманы стаў! Няйнакш, нішчымніца навучыла.
У калядную ноч запальваюцца ў небе зоркі, бы тысячы сярэбраных свечак. Паны пакрываюць стол накрухмаленым ільняным абрусам, кладуць пад яго, як і мае быць, сена — каб наступны год пражыць у шчасці ды дастатку. Ставяць на стол сем посных страваў: рэпу печаную, рэпу смажаную, рэпу пражаную, салату з рэпы, рэпныя грыбы, рэпныя гарэхі; а ў галаве стала, у гліняным гаршку, нібы каралева якая, стаіць куцця з рэпы.
Пан Заблоцкі расчыняе вакно, стукае ў падваконне драўлянаю лыжкаю і кажа, як належыць па звычаю:
— Мароз, мароз, ідзі куццю есці!
— Зараз іду! — адгукаецца з цемры хтось.
Паны ўздрыгваюць. Ці то бо ім прымроілася? Або дрэва ў садзе трэснула? Але па хаце адразу пацягнула марозным подыхам.
Сядаюць паны за святочную вячэру. Каштуюць усе сем страваў — рэпу печаную, рэпу смажаную, рэпу пражаную, салату з рэпы, рэпныя грыбы, рэпныя гарэхі; а напрыканцы вячэры — куццю з рэпы. І ўсё гэта спраўна запіваюць моцным рэпным віном. І жыццё падаецца ім не такім ужо змрочным.
За вакном зоркі ззяюць, мароз трашчыць, а ў хаце — цёпла, утульна, свечка гарыць, у куце елачка зялёная ліхтарыкамі бліскае. І панам уяўляецца, як у такую марозную ноч прыйшоў да людзей Збавіцель — і сагрэў іх сваёй любоўю. І ад гэтай думкі панам яшчэ цяплей і спакайней робіцца.
— Заўтра калядоўнікі прыйдуць... Шкада, што няма кілбасак, каб у мех ім укінуць... — зноў уздыхае пан Кубліцкі. — Вось каб святы Мікола...
— А што святы Мікола?
— Ды пад елку што-небудзь паклаў...
— Э-э, ды ты, пане Кубліцкі, зусім здзяцінеў! — смяецца пан Заблоцкі. — Такія цуды толькі ў дзяцінстве адбываюцца!
Пан Кубліцкі разгублена маўчыць, а сам думае: «Ну і хай сабе... Вось ды каб вярнуцца хоць на дзянёк у дзяцінства! Хаця б у калядную ноч...»
Свечка дагарае. Паны пачынаюць варажыць. Цягаюць з-пад абруса саломіны, каб па іхняй даўжыні высветліць, каму колькі жыць застаецца. Аказваецца, што пану Кубліцкаму засталося жыць сто год, а пану Заблоцкаму — сто два. — Ізноў не шанцуе... — уздыхае пан Кубліцкі. — Ды ты што, пане! Ці ж я змагу без цябе пражыць хаця б тыдзень?! Разам гебнем, у адзін дзень, як у старых кнігах пішуць... Ды весялей ты, пане Кубліцкі, вышэй нос трымай! Сто год — гэта не так і мала!.. Заўтра яшчэ паварожым: хто раней ажэніцца. А цяпер спаць пойдзем.