Гарбацэвіч зноў памаўчаў, як глынуў язык. Ды што ён мог сказаць? Некалі, як быў малады, i яго вароты вымазвалі глінаю. Стары Нямкевіч, відаць, цяпер успомніў гэта — раптоўна асекся. Праўда-то праўда: ляпнуў лішне, закрануў без дай прычыны ў суседавай душы даўні боль.
— Сена як сена, сусед. Якое вырасла, такое i скасіў,— перамяніў гутарку.— Я ж травы сам не сеяў i ў бога не прасіў, каб на маім кавале вырасла, а а на тваім — не.
Сказаў i сеў каля саней— спіною да сена. Каб не застудзіць плечы. Развязаў торбу, дастаў загорнуты ў беленькі, з файнымі кутасікамі ручнік паўбохана хлеба, a ў чысты, цяпер, праўда, абтлушчаны кавалак кужалю апольчык сала, цыбулю. З павагаю разлажыў усё гэта на ручніку.
Янка сеў па правай руцэ бацькі. Гарбацэвічы — на левай. Сусед гэтаксама развязаў сваю паношаную, палатаную торбу, разгортваючы старыя ашмоткі, пачаў даставаць спажыву: вараныя яйкі, невялікую галоўку кіслай капусты i заткпутыя пакуллем дзве бутэлькі малака. Хлеб у суседзяў быў ацеслівы, здаецца, з перацёртаю лупінаю i з ячмепнымі шаройкамі. Самі сабе есці шкадуюць. Хто-хто, а яны маглі б i добры хлеб мець.
Свяціла высакаватае ўжо сонца, сінелася неба. Мароз адпаў, цяў толькі спадцішка. За шыю ды за плечы. Луг блішчэў. Аж адбірала вочы ад белізны прастору, снегу, што ўжо не рыпеў, a быў мяккі. Пяклі шчокі.
— Ды як ты рэжаш хлеб? — закрычаў на Віцю Гарбацэвіч.— Ты ж крышыш, ломіш!
— Ды ён мёрзлы... — саромеючыся, адказаў той.
— Мёрзлы, мёрзлы! — перакрывіў бацька.— Няўмека ты! Няўдаліца! А яшчэ жаніцца ўздумаў! Не ўмеючы ні кала зачасаць, ні касы накляпаць. Hi лусты хлеба адрэзаць!!! Дай сюды,— i выхапіў ад сына хлеб, стары, з трэснутаю тронкаю i з вузенькім, ca зрэзаным пасяродку лязом нож.
«Вот гэта дзіва! — сам сабе ўсміхнуўся Янка.— Віця хоча жаніцца! А каторыя жартуюць, ён не то хлопец, не то дзяўчына. I вусы не растуць, i голас жаночы ці дзіцячы...»
— Жаніцца — не вучыцца... — усміхнуўся стары Нямкевіч.— Бывае, каторы да вучобы ці да работы як пень, а да танцаў ці да дзяўчат па-адмысловаму спрытны. Такі ўвішны ды здольны ўрвіцель, што адзін бог ведае, дзе i адкуль што ў яго бярэцца!
— Праўду ты, Ясь, кажаш. Работу не ўсе любяць ці ўмеюць рабіць, a жаніцца ўсе ахвотнікі вялікія. Як засвярбела, дык i жаніх... I наш кавалер насеў: жаніце! Цяпер маладыя не тое, што мы некалі былі: па гадоў пяць да дзяўчыны хадзілі, сваіх i чужых бацькоў на каленях прасілі, каб тыя дазволілі дзяўчыну ўзяць... Праўда, ён,— Гарбацэвіч кіўнуў на сына,— перада мною не заікнецца нават пра жаніцьбу, бо ведае, што я яшчэ i пугаю пажаніць магу. Матку просіць: «Пашліце пасля вялікадня сватоў».
— I да каго ж? — запытаў Нямкевіч, зачышчаючы paжон.
— Да Зосі Мішуковай.
Бацька раптоўна павярнуў галаву i чамусьці пільна зірнуў на Янку. Ён не вытрываў гэтага праніклівага позірку, хуценька апусціў галаву — сэрца яго ўстрапянулася, штурхнула ў грудзіну, на міг некуды знікла, пасля вярнулася, але ўжо з рэзкім болем. Апрача такога вострага болю Янка ўпершыню за сваё жыццё адчуў яшчэ i вялікі страх — большы, чым калі дагэтуль. Вось табе i скрыпнік, няўдаліца! Вунь на каго мае вока!
— Пачалі ж ужо марцаваць катэ... — усміхнуўся бацька.— Дык i нашы маладыя пад весну сверб пачулі...
— На сверб ест i серп...— адказаў Гарбацэвіч.
— Скажу табе, сусед, аднак хлопец твой нюх добры на дзяўчат мае,— здаецца, з павагаю да Віці прамовіў бацька.— Файную, спрытную выбраў. Самую паглядную ў вёсцы. Хто багацце шукае, а ён — красу...
— Маладое — дурное. Краса — красою, а дабро — дабром. Людзі ж мудра кажуць: «Жаніўся б на казе, абы з залатымі рагамі».
— Можа, каму i трэба тыя «залатыя рогі», але толькі не табе.— сказаў бацька»— Хіба табе сваіх дваццаці з гакам дзесяцін[2] мала? Ды на двое дзяцей?
Янка слухаў старых, а кроў пульсавала-прылівала ў скроні. Бач, што хоча Віця! Зосю ўхапіць!
— Я ж, Пётрык, i надалей думаю. I пра яго дзяцей ды ўнукаў. Каб увесь род меў хлеб i да хлеба...— Гарбацэвіч прыціснуў боханчык да грудзіны i пачаў адразаць лусту. Але не адрэзаў. Адламаў скібу. Зморшчыўся.— Як кажуць, я з гразі ды ў князі выбіваюся, дык няхай хоць яны,— кіўнуў на сына,— пажывуць. Толькі, кажу, цяпер трэба пра тое дбаць.
Нямкевіч змаўчаў.
— Я нічога благога пра Мішукову дзеўку не скажу,— вёў сваю думку далей Гарбацэвіч.— Файная, як ты кажаш, спрытная. I самі Мішукі людзі неблагія. Але які яны дадуць пасаг? У Мішука цяпер шэсць дзесяцін на трое дзяцей... Дык што ад яго возьмеш? Сама вялікае дзве дзесяціны. Ну, калі добра ўпрэшся, тры дасць... Я яму,— зноў кіўнуў на маўклівага сына,— у Прудах дзяўчыну нагледзеў. Не такая красуня, як Мішукова, але i не брыдкая, чыстая, гладкая. Праўда, старэйшая на гадоў пяць. Але дзесяцін пяць ці шэсць прынясе ў пасаг. I зямля тая будзе не так ужо далека — за вярсты тры...