Увайшоў у імшанік.
Драўляная падлога прасторнай будыніны, дзе на зіму змяшчалася сотня вулляў, заслана снапамі. Шуба, босы, у палатняных сподніках, у чорнай паркалёвай кашулі, стаяў спіною да яго i малаціў. Біў цэпам не на поўную сілу — не давала размаху нізкая столь. Чалавек, які прывык да адзіноцтва, патыліцай пачуў прысутнасць старонняга. З апушчаным цэпам азірнуўся. Не здзівіўся.
— А-а, ты?
I прайшоў рад ад сцяны да сцяны. Паставіў цэп у кут — тады павітаўся:
— Ну, здарова, начальнік.
— Здароў, бог Саваоф. Як жывеш?
— А жыву — як бог. Бачыш — па запавету. У поце зарабляю хлеб свой. Хлеб наш дай жа днесь. Не да месца, відаць. Дастаў бы ты мне Біблію, Паўлавіч. Кніжак розных у хатах хапае. A Біблію ні ў каго не знайшоў. Можа, яна мне штось расталкавала б?
— А што ты яшчэ пазнаць хочаш?
— А што — няма чаго пазнаваць ужо? Дапазнаваліся, так?
— Ды не. Пазнаваць ёсць што.
Выйшлі з цемнаватага імшаніка. Селі на лаўку. Раней Шуба барады не насіў. А цяпер адрасла яна шырокая, на ўсе грудзі, густая i чырвоная, як у жраца, мага — хной пафарбаваная. Золатам блішчэла на вячэрнім сонцы.
— А конь дзе твой?
— A хіба я не конь?
— На сабе возіш?
— A хіба многа мне трэба? Дзесяціну скасіў, менш не мог, рукі свярбелі… пудоў дзвесце намалачу. Ураджай, я табе скажу! Куды ён дзяецца, такі хлеб? Мне, напрыклад… без малака i мяса… навошта мне столькі? Ад самагонкі, брат, i ад тое чамусьці адвярнула. Перасядае. Больш скажу… адкрыццё цэлае — не хмялееш, кал i адзін п’еш. Не, брашу… з капытоў, канешне, валіць. Але не той гэта хмель, не людскі…
— A ўвогуле як жывеш? Чым жывеш? Калі мець на ўвазе, што не хлебам адзіным жыве чалавек.
— А я табе сказаў: як бог. Хоць ніхто не знае, як жыве бог. Дрэнна яму жывецца, думаю. Як i царам. Сталінам усялякім. Клопатаў у ix многа. А я… Ты знаеш, я таксама па натуры ўладар. Ад таго i быў валацугам усё жыццё. Паляўнічым. Рыбаком. Уладарыць над прыродай хацеў. Над людзьмі не хацеў. Во які ўладар! Жонка мяне гультаём называла. Ды i людзі… Не, я не гультай! A грамацёнкі мне не далі, каб стаць Пушкіным ці Шаўчэнкам. Як думаеш?
— А так i думаю, як ты.
— Дзіўнае, брат, мае жаданне ўладарыць. Толькі i там мне волі не давалі. Усюды людзі наставілі знакаў: «Стоп!», «Забаронена!». I во дабраўся да ўлады. Знаеш, якую волю пачуў? Ніякіх табе «стоп!». Адзіны ўладар над такім прасторам палёў, лясоў, рэчак, балот! Вунь колькі яе, зямлі нашай, украінскай! I ты адзін на ёй, як бог! Куды таму цару! Гаўно ён у параўнанні ca мной. Каб пажыць так хоць адзін дзень, можна было рызыкнуць. Як думаеш?
— Во тут так не думаю.
— Бо табе хочацца адной улады — над людзьмі. А я ix не любіў, людзей. Паганыя яны звяры. Ніводзін звер не есць сабе падобнага, хіба з вялікага го ладу. Людзі ж сытыя, а ядуць адзін аднаго. Усё ім мала. Зямлі. Вады. Паветра. Хлеба. Улады. Чаго там яшчэ? Вунь той наш уладар… з кашлатымі брывамі. Колькі ён сабе ордэнаў пачапіў? Навошта? А хоць — чорт яго знае… Можа, толькі гэта i меў чалавек ад улады сваёй — што мог начапіць сабе, награбці пад сябе. Чым жа ён лепшы за мяне, уладар той? Мне адной дзесяціны хлеба многа. А прасторы мала. Дай мне як можна больш зямлі, каб без «стопаў». Каб ішоў па ёй тыдзень, месяц…
— Год? I каб без людзей?
— А на храна яны?
— Ну, знаеш, Азар Халімонавіч. Мне хочацца адсунуцца ад цябе, — Пыльчанка зрабіў жэст, што адсоўваецца.
Шуба засмяяўся.
— Не бойся. За ўсё жыццё нікога не ўкусіў. Брахаць брахаў. Калі пра каго можна сказаць «вялікі брахун» — то гэта пра мяне. I табе я набрахаў. Не, не ўсё. Першыя дні я, праўда, пачуваў сябе так — вольным уладаром. Думаў, хоць тыдзень, хоць два пажыву, як ніхто не жыў. Цар царом. Хачу — у сваёй хаце. Хачу — у лесе. Хачу — у сельсавеце…
— Пячаткі сельсаветчыкі там не забыліся?
— Пячаткі? — здзівіўся Шуба. — А нашто пячатка?
— А я ўявіў, як ты сядзеў там з пячаткай у руках. I ўяўляў сябе царом Палесся.
Азар засмяяўся.
— Не верыш ты мне. Правільна, не вер. Але тут я праўду кажу. Раскашаваў я першыя дні. Во сюды на пасеку забраўся. На двухспальным ложку спаў. Пан панам. Усё роўна — як ты. Стол сабе па-панску накрываў… з чарак панскіх піў. З усіх па чарзе, ад маленькай да вялікай…
Цяпер ужо Пыльчанка пасміхнуўся, уявіўшы дзіцячыя гульні старога дзівака. Фантазёр!