Пачакаўшы трэцяй кулі, якая, аднак, не ціўкнула, Барыс перапоўз на бліжэйшы валун. Добра, што далёк! землятрус навярнуў ix тут! Пакуль не дабраўся да расколіны, поўз па-пластунску; вучылі некалі на страявой i гэтаму. Вучылі шмат чаму, што здавалася будучым лётчыкам непатрэбным. Выходзіць, усё можа спатрэбіцца! Бацька скардзіцца, што яму не хапае ведаў па фізіцы i медыцыне — пасля аварыі. Ах, бацька! Мама! Не даведаецеся вы, як я памру! Адно ведайце: жывым не здамся.
Перамяшчэнне па-пластунску знясіліла зусім. Больш таго, гэтае прыпадабненне паўзуну забірала апошнюю надзею на ўратаванне. Колькі ён можа прапаўзці? A паўзці трэба ўгору. Толькі ўгору!
— Не! Не буду я, бандзюгі, перад вамі поўзаць! Не дачакаецеся!
Падняўся на поўны рост, махнуў курткай, як бы даючы сігнал — вось дзе я! Лавіце. Апрануў куртку. Узвёў пісталет — не той выпадак, калі яны знянацку з’явяцца перад ім.
— Жывым не здамся! I мёртвага задарма не возьмеце! Прыйдзецца вам заплаціць.
I зноў палез на гару, але не так ужо проста, як упачатку, — па серпанціне, так пракладваюць горный дарогі.
Сонца села за гарy i на ехіл, па якім Барыс паднімаўся, упаў цень. Вельмі можа быць, што гэта яго ратавала.
Паўднёвая асенняя ноч наступіла раптоўна — як толькі на ўсходзе перастала іскрыцца снежная вяршыня дал ёкай гары.
Барыс спрабаваў ісці ў змроку, але спатыкнуўся, ударыў калена, ажно з вачэй пасыпаліся слёзы. I не здолеў падняцца. Ыягледзячы на боль, праваліўся ў глыбокі сон імгненна, так засынаюць цяжка змораныя i пакрыўджаныя дзеці, наплакаўшыся.
Прачнуўся ад холаду — моцна змерзлі ногі. Яшчэ адзін пралік — ад самаўпэўненасці. Куртку апрануў, а боты на унты не памяняў. Унты ніхто не абуваў. На вышыні тут не хадзілі, паветраных баёў не вялі, хадзілі паміж гор, касілі душманскія калоны з кулямётаў, бамбілі ix базы.
Якое, аднак, усё кантрастнае! Удзень млел i на лётным полі, уначы дрыжэлі ў палатках. Дык гэта ж там, у даліне, на вышыні нейкіх чатырохсот метраў над узроўнем мора. А тут ён на якой вышыні? Тут кастрычніцкая ноч прынесла зіму. Ажно знямела калена. Замарозілася. Пашкадаваў, што кінуў парашут, можна было б загарнуцца ў яго. Не. Парашут нялёгкі. Несці яго ўгору не хапіла б сілы.
— Слабак! Слабак! A казырыўся. Гусара іграў.
Больш не заснуў — баяўся абмарозіць ногі. Грэў ногі хадою — у поўнай цемры лез на гарy. Ажно паку ль не спужаў, напэўна, горнага казла. Сам спужаўся. Жывёліна выскачыла з-пад чорнай скалы, ледзьве не збіла з ног, дыхнула ў самы твар цеплынёй. Цеплыня навяла на думку, што казёл спаў ва ўкрыцці. Памацаў скалу i знайшоў звярынае лежбішча — вузкую пячору. У ёй непрыемна пахла, але трымалася цеплыня, быццам за тысячы гадоў казлы нагрэлі скалу, i яна не астывала i ў зімовую сцюжу.
I Барыс заснуў у гэтым хляве. Сон быў цяжкі, як пад наркозам. Адчуваў боль — i не мог прачнуцца. Сніў страшнае: пагоню барадатых душманаў, яны даганялі яго, а ён не мог бегчы з-за болю ў назе; перажыў дзікі страх.
Нраспаў ён доўга, выпаўз з пячоры — светла. Гадзіннік яго паказваў палову дзесятай па кабульсісім часе. Разгар дня. Але дзень быў змрочны. Хмарны. I хмары плылі з захаду. А ўчора вецер дзьмуў з усходу. Тут нячаста бываюць такія змены надвор’я. Але ж восень. Дзіўна: сонечныя дні тут мала падобныя на нашы, a ў хмарных ёсць нешта агульнае, таму i абвастраецца ў такія дні настальгія па разанскіх ды смаленскіх, па палескіх воблаках.
Балела нага. Аднак хацелася есці. Ад голаду — у кішэчніку цэлы аркестр. Мільганула думка: перачакаць у гэтай бярлозе, пакуль трохі не атухне боль. Але менавіта голад адагнаў такую думку: а жыць чым? Святым духам? Малітвамі алаху? О, каб багі маглі карміць, то людзі не ваявалі б!
Пакульгаў далей. З натугай пераадольваў боль у калене. Хутка лес узнагародзіў яго. У цясніне натрапіў на кусты з ягадамі накшталт нашай крушыны — такія ж на выгляд i на смак. Цэлая града кустоў. Ёсць расліннасць, i немалая — ёсць блізка вада. Не, вада тут была хіба вясной. Але i ягады — набытак. Падмарожаныя, яны ўтрымлівалі халодную вільгаць i праганялі смагу. I пэўным чынам насычалі галодны страўнік. У жываце забурчэла лагодна, без болю. Прыкметна прыбавілася сілы.
Барыс загадаў сабе есці нямнога. Але набіў ягадамі ўсе кішэні. I выразаў кій, крывы, сукаваты. Калі абапёрся на яго, не так балела калена.
Хутка дасягнуў вяршыні. Але гэта не парадавала. Не было перавала. Не было за перавалам спуску ў даліну з рэчкай, полем, населеным пунктам — з жыццём. На многа кіламетраў рассцілалася выпаленае сонцам горнае плато з асобнымі пакатымі скаламі, аблізанымі вятрамі. На даляглядзе ўзнімаліся невысокія шэрыя горы. Толькі на ўсходзе, як бы вянчаючы граду гэтых гор, узвышалася тая снежная вяршыня, якая была ім арыенцірам яшчэ пры атрыманні задания, якую бачылі ў палёце.