– Але гісторыя і праўда рамантычная! – запярэчыў я. – Усе факты я перадаў дакладна.
– Пра асобныя факты лепей было б прамаўчаць ці хаця б падаць іх, не забываючыся пра пачуццё меры. Адзінае, што заслугоўвае ў гэтай справе ўвагі, – цікавы ланцуг разважанняў, які ад вынікаў прывёў да прычынаў. Дзякуючы гэтаму я і разгадаў загадку.
Мяне раззлавала такое крытычнае стаўленне Холмса да маёй кнігі, напісанай выключна з мэтай зрабіць яму прыемнае. Мушу прызнацца, што больш за ўсё мяне абурыў эгаізм сябра, якому нібыта хацелася, каб кожны радок майго твора быў прысвечаны яго цудоўным здзяйсненням. Я ўжо больш за год жыў з ім на Бэйкер-стрыт і заўважыў, што за спакойнай і павучальнай яго манерай хаваецца пэўнае славалюбства. Аднак я змаўчаў і проста ўладкаваў пашкоджаную нагу як мага выгодней. Колькі часу таму мяне параніла куля з джэзайла*, і хаця рана не перашкаджала мне хадзіць, яна ўсё яшчэ адгукалася на любую змену надвор’я.
– З нядаўняга часу мая практыка пашырылася і на кантынент, – працягнуў неўзабаве Холмс, набіўшы сваю старую брыяравую* люльку. – На мінулым тыдні я кансультаваў Франсуа дэ Вілара, а ён, як вы, магчыма, ведаеце, апошнім часам лічыцца адным з найлепшых дэтэктываў Францыі. У яго бліскучая кельцкая інтуіцыя, але яму вельмі не хапае дакладных ведаў, неабходных для далейшага развіцця вышукнога майстэрства. Справа была звязаная з адным тэстаментам і падалася мне досыць цікавай. Я паказаў яму на два падобныя выпадкі – адзін меў месца ў Рызе ў 1857-м, а другі – у Сэнт-Луісе ў 1871 годзе, – і яны падштурхнулі яго да правільных высноваў. Сёння ранкам я атрымаў ліст, у якім ён дзякуе мне за дапамогу.
З гэтымі словамі Холмс перадаў мне змяты замежны аркуш паперы. Я прабегся па ім вачыма, адзначаючы мноства самых разнастайных выказванняў удзячнасці – усіх гэтых magnifiques, coup-de-maîtres і tours-de-force[1], якія сведчылі пра глыбокае захапленне француза.
– Ён піша вам як вучань настаўніку, – заўважыў я.
– О, ён пераацэньвае маю дапамогу, – весела сказаў Шэрлак Холмс. – У яго самога выбітны талент. З трох якасцяў, неабходных дасканаламу дэтэктыву, ён мае дзве: умее назіраць і рабіць высновы. Не хапае толькі спецыяльных ведаў, але з часам прыйдзе і гэта. Цяпер ён перакладае мае сціплыя працы на французскую.
– Вашыя працы?
– А вы што, не ведалі?! – усклікнуў ён са смехам. – За мной таксама водзіцца гэты грашок – я напісаў некалькі даследаванняў на прафесійныя тэмы. Вось, напрыклад, адно з іх – «Асаблівасці попелу ад тытуню розных гатункаў». Тут апісаныя сто сорак гатункаў цыгарнага, цыгарэтнага і люлькавага тытуню і змешчаныя каляровыя ілюстрацыі розных відаў попелу. Падчас расследавання злачынстваў пытанне пра тытунёвы попел узнікае вельмі часта – ён неаднаразова рабіўся надзвычай важным ключом. Калі вы зможаце, напрыклад, давесці, што забойства здзейсніў чалавек, які курыць індыйскія цыгары, гэта істотна звузіць кола падазраваных. Для трэніраванага вока розніца паміж чорным попелам ад трыхінапальскага тытуню* і белымі шматкамі «птушынага вока»* такая ж відавочная, як розніца паміж бульбай і капустай.
– Вы надзвычай уважлівы да дробязяў, – адзначыў я.
– Я цаню іх важнасць. Вось маё даследаванне пра сляды падэшваў – у ім змешчаныя некаторыя заўвагі адносна захавання адбіткаў з дапамогай гіпсу. А вось цікавая брашурка пра ўплыў прафесіі на форму рукі з літаграфіямі рук страхароў, маракоў, коркавых майстроў, кампазітараў, ткачоў і шліфавальшчыкаў алмазаў. Для дэтэктыва-навукоўца гэтае пытанне мае надзвычайнае практычнае значэнне, асабліва калі трэба апазнаць труп ці вызначыць род дзейнасці злачынцы. Але, здаецца, мае зацікаўленні вас прытамілі.
– Зусім не! – палымяна запярэчыў я. – Усё гэта вельмі захапляльна, да таго ж я меў шчаслівую магчымасць назіраць практычнае прымяненне вашых ведаў. Але вы толькі што згадалі ўменні назіраць і рабіць высновы. Мне здаецца, што адно з іх падразумявае і другое.
– Не, наўрад ці, – адказаў ён, з асалодай адкінуўшыся на спінку фатэля і выпускаючы з люлькі тонкія шызыя завіткі дыму. – Напрыклад, уменне назіраць падказала мне, што сёння ранкам вы былі на пошце на Ўігмар-стрыт, а ўменне рабіць высновы дапамагло зразумець, што вы адправілі там тэлеграму.
– Усё правільна! – сказаў я. – Абедзве высновы – проста ў яблычак! Але мушу прызнацца, што не разумею, як вы да іх прыйшлі. Пра свой намер я вам не расказваў, бо пошта ў мае планы не ўваходзіла.
– Няма нічога прасцейшага, – адказаў Холмс, смеючыся з майго здзіўлення. – Чаго тут яшчэ тлумачыць. Але гэты прыклад дапамагае размежаваць уменне назіраць і ўменне рабіць высновы. Першае падказала мне, што да вашых чаравікаў наліпла трошкі чырванаватай зямлі. А ля самай пошты на Ўігмар-стрыт акурат знялі ходнік. Там усё разрытае, і калі хочаш трапіць да будынка, абысці перашкоду немагчыма. Зямлі такога колеру няма, калі я не памыляюся, нідзе ў суседніх раёнах. Вось вам і назіранне. Засталіся высновы.